Het organiseren van verkiezingen is altijd al een behoorlijke klus. Afgelopen maart kwam daar een extra uitdaging bij: de coronamaatregelen. Een vroege voorbereiding voor de raadsverkiezingen volgend jaar lijkt alvast raadzaam. Segment-trainers blikken eerst nog een keer terug.
Stemlokalen dienden ruim genoeg te zijn voor 1,5 meter afstand, hygiënemaatregelen werden getroffen, en op maandag 15 en dinsdag 16 maart openden in alle gemeenten alvast een aantal stembureaus, zodat ook risicogroepen voor het coronavirus met een gerust hart konden stemmen. En het grootste novum: zeventigplussers konden hun stem desgewenst per brief uitbrengen.
Onzekerheid
Segment-trainer Rien Luijkx was als hoofd Burgerzaken jarenlang nauw betrokken bij de organisatie van verkiezingen in de gemeente Veldhoven. Afgelopen najaar gaf hij wekelijks de Basiscursus De kieswet en organisatie van verkiezingen. Daar kwamen veel vragen langs. Rien: ‘Medewerkers waren nerveus. Er was veel onzekerheid over de veranderingen die op komst waren.’
Ook Melle Bakker, voormalig secretaris-directeur van de Kiesraad, merkte dit op tijdens zijn Actualiteitencolleges wet- en regelgeving verkiezingen. Bakker: ‘De spoedwetten hadden een enorm effect op de gemeentelijke voorbereiding. Veel zaken waren nieuw, zoals het vervroegd stemmen en het briefstemmen. In Nederland wordt normaliter uitgebreid geëxperimenteerd met nieuwe methodes en middelen voordat iets wordt doorgevoerd. Daar was nu geen tijd voor. Veel regels werden op het laatste moment doorgevoerd, de laatste spoedwet werd op 1 februari aangenomen. Amper zes weken voor de verkiezingen!’
Vroege voorbereiding
Segment-trainer Jelly Frankes, samen met collega’s verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezingen binnen de gemeente Achtkarspelen, beaamt dat het een grotere klus was dan normaal. ‘We zijn deze keer daarom erg vroeg begonnen met de organisatie. Normaal starten we in december, nu al in oktober. Stemlokalen moesten een aparte in- en uitgang hebben, veel van onze gebruikelijke locaties hadden dat niet. Scholen en verzorgingstehuizen, normaal gesproken prima stemlokalen, lieten deze verkiezingen bijvoorbeeld aan zich voorbij gaan. We moesten dus op zoek naar nieuwe locaties. Daar zijn we vroeg mee gestart.’
Training stembureauleden
Daarnaast was er de zorg over een mogelijk tekort aan stembureauleden. Niet alleen moesten dit jaar meer stembureauleden per stemlokaal aanwezig zijn, stemlokalen dienden ook meerdaags open te zijn. En veel vaste stembureauleden sloegen dit jaar over in verband met de gezondheidsrisico’s. Frankes: ‘Onze gemeente heeft veel focus gelegd op een goede instructie van al die stembureauleden. Ook voor de leden die al jaren meedraaien, want er waren ineens veel meer maatregelen waarmee rekening moest worden gehouden.’
Melle Bakker: ‘Gemeenten stelden enorm verschillende eisen aan stembureauleden. De ene gemeente verplichtte het behalen van een toets, de andere wilde dit absoluut niet.’ Met als onvermijdelijk resultaat dat niet alle stembureauleden in Nederland even goed zijn opgeleid. Een toets voor stembureauleden zou volgens Bakker binnen iedere gemeente een wettelijke verplichting moeten zijn. ‘Nu is het allemaal te vrijblijvend. We moeten ons realiseren dat het werk van de stembureauleden de basis vormt van de verkiezingsuitslag. Daar mag en moet je als wetgever strengere eisen aan stellen.’
Projectteams verkiezingen
Rien Luijkx merkte dat gemeenten extra mankracht vrijmaakten. ‘Eerder werden de verkiezingen geleid door één projectleider. Die was van alle wet- en regelgeving op de hoogte, coördineerde alles en deed dit vaak al jaren. Nu zag ik dat er twee, drie of soms zelfs vier medewerkers van dezelfde gemeente in mijn training zaten. Er werden projectteams opgezet.’ Een positieve ontwikkeling, vindt Rien. ‘Het organiseren van verkiezingen is altijd al een complexe aangelegenheid geweest, met of zonder coronamaatregelen. Daarom is een projectteam veel sterker. De kennis ligt dan bij meerdere mensen, de taken kunnen worden verdeeld en het maakt meer mensen verantwoordelijk.’
De discussie tijdens de trainingen bleef ditmaal vooral praktisch. Luijkx: ‘Mijn training ging altijd over wet- en regelgeving en hoe die in de praktijk te brengen. Nu gingen de discussies over looproutes, het al dan niet mogen meenemen van het befaamde rode potlood en het inslaan van handgel.’
Bakker: ‘Er werden ontzettend veel nieuwsbrieven rondgestuurd door het ministerie van BZK. De ene na de andere factsheet werd ontwikkeld, de laatste werd zelfs een week voor de verkiezingen nog verstuurd. Er moesten afgiftepunten komen, kuchschermen, mondkapjes en handschoenen, stempluspassen én de gezondheidscheck voor de stembureauleden niet te vergeten. Ontzettend veel nieuwe dingen.’
Stempas verscheurd
Het verkiezingsproces was niet alleen voor gemeenten complexer dan normaal. Ook voor de kiezers was het wennen. ‘Kijk alleen maar naar het briefstemmen,’ zegt Frankes. ‘De instructie met stappenplan zat in de enveloppe maar toch ging er veel niet goed.’ Bakker: ‘Nádat er al briefstemmen waren uitgebracht, werden de spelregels door het ministerie van Binnenlandse Zaken nog aangepast. Ongelukkig natuurlijk. Veel problemen waren naar mijn mening te voorkomen door simpelweg een grotere retourenveloppe.’
Ook het vervroegd stemmen verliep niet overal even soepel. Zo stonden er kiezers voor dichte stembureaus op 15 en 16 maart. ‘De reacties van de kiezers waren soms niet mis,’ zegt Frankes. ‘We hebben woedende mensen aan de telefoon gehad, sommigen verscheurden zelfs hun stempas. Zoiets is natuurlijk heel vervelend, maar daar hebben we ons niet te veel door laten leiden.’
Gemeenteraadsverkiezingen 2022
Op 16 maart 2022 gaat Nederland weer stemmen, voor de gemeenteraad. Een goede voorbereiding is het halve werk. Benieuwd wat Segment voor jou kan betekenen? Neem contact op met Lia Dekker, opleidingsadviseur Burgerzaken via l.dekker@segment.nl of 033 – 434 50 80.
Geef een antwoord