De huidige situatie doet denken aan de tijd van de eerste digitaliseringsslag bij gemeenten. Er gebeurt veel, vooral aan de frontoffice, maar er wordt te weinig gedacht en gehandeld vanuit algemene kaders.
- Door: Jeffrey Gortmaker
‘Waarom doen de meer dan vierhonderd gemeenten het allemaal voor zich?’ Het was een van de eerste vragen die ik destijds stelde bij Egem-i-teams, de voorloper van KING, en toentertijd was het een vraag die eigenlijk niet gesteld mocht worden. Gemeenten zijn autonoom, dus dat was nu eenmaal zo! Langzamerhand zie je een beweging ontstaan waarbij de vraag die ik niet mócht stellen, juist gesteld móet worden. Je ziet langzamerhand initiatieven ontstaan waarbij gemeenten dingen collectief gaan doen.
Het is goed om te zien dat die beweging rond Samen Organiseren er is. Het is ook mooi dat er tijdens de laatste Algemene Ledenvergadering van de VNG is ingestemd met de komst van een College van Dienstverleningszaken, een Fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering en de opzet van een Taskforce Samen Organiseren. Tegelijk moet je constateren dat er nog niet echt een architectuur is die zich richt op die collectieve voorzieningen. De huidige GEMMA referentie-architectuur is gericht op de lokale proces- en applicatielandschappen (‘de lappendeken’), waarbij iedere (nu nog 388) gemeente vooral bezig is met haar eigen softwareapplicaties, registraties en de integratie daarvan. Nu steeds meer wordt ingezet op het samen organiseren, is het tijd dat er ook een architectuur voor collectieve voorzieningen komt die de visie (‘waar willen we globaal gezien naartoe?’) en samenhang tussen de voorzieningen beschrijft. Waarom dat nodig is?
De huidige situatie doet mij denken aan de tijd van de eerste digitaliseringsslag bij gemeenten. Er gebeurde veel, vooral aan de frontoffice, maar nog niet altijd werd er gedacht en gehandeld vanuit kaders. Die waren er immers niet. Als reactie daarop is Egem i-teams begonnen met de eerste GEMMA-architecturen die structuur en richting aan deze ontwikkelingen probeerden te geven. Een vergelijkbare situatie zie je nu weer. Ook nu zijn er vanuit veel verschillende kanten initiatieven, deze keer collectief, maar het ontbreekt nog aan kaders die aangeven hoe deze collectieve ontwikkelingen samenhangen, waar we globaal naartoe willen en last but not least, hoe deze zich verhouden tot de ‘overblijvende’ gemeentelijke applicatielandschappen.
De collectieve aanpak is er tot nu toe eentje geweest van klein beginnen, onder meer in de vorm van pilots. De kans is aanwezig dat je straks ook, ondanks die collectieve aanpak, te maken krijgt met een lappendeken. In dat geval niet een lappendeken van lokale voorzieningen, maar eentje van landelijke of regionale voorzieningen. Dingen aan de voorkant, dingen aan de achterkant, met allemaal verschillende governance erop. Voorzieningen die allemaal anders zijn wat betreft bijvoorbeeld beheer, intellectueel eigendom of (technisch) platform. Er moet wat mij betreft dus goed gekeken worden of al die voorzieningen op elkaar aansluiten en of de visie, ook al weten we nog niet precies waar het allemaal naartoe zal gaan, in hetzelfde spoor past.
Zou het nou niet mooi zijn als een van de eerste opdrachten van de Taskforce Samen Organiseren zou zijn om een dergelijke architectuur te gaan uitwerken? Niet om alles vooraf dicht te willen timmeren, maar om richting te geven aan al deze dingen? Een soort van GEMMA voor collectieve voorzieningen? Ik zou een dergelijke stap van harte toejuichen!
Over de auteur: Jeffrey Gortmaker is enterprise architect bij het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING)
Een visie en architectuur voor het geheel van landelijke voorzieningen is inderdaad nodig. Eigenlijk zou dat al in GEMMA zichtbaar kunnen zijn, omdat het bedrijfsfuncties zijn waarbij een voorziening ondersteunend is. Ook in de softwarecatalogus misstaat een lijst van beschikbare voorzieningen niet. De diensten zoals zoek.officielebekendmakingen.nl of omgevingsalert.nl (commercieel product) zie ik zo snel niet in de catalogus, terwijl gemeenten hun burgers er steeds meer naar verwijzen en deze toepassingen delen van de bedrijfsfuncties van een gemeente invullen.
GEMMA beschrijft de samenhang tussen bedrijfsfuncties, informatievoorziening en mogelijke applicaties (referentiecomponenten genoemd). De softwarecatalogus legt dan de verbinding tussen deze functionele vraag van gemeenten en de daadwerkelijke softwarepakketten die de markt kan leveren. GEMMA gebruikt o.a. ArchiMate als beschrijvingstaal, waardoor het een technische beschrijving voor informatici is, maar geen inspirerende gids voor samenwerking aan de businesskant.