Het complexe Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) speelt menig gemeente nog parten. Het correct publiceren van omgevingsdocumenten is bewerkelijk. De landelijke DSO-voorziening vertoont nog altijd technische tekortkomingen, al neemt het aantal storingen af.
Twee middelgrote Brabantse gemeenten legden onlangs hun omgevingsplan ter inzage. In beide gevallen ging dat vanuit de techniek allesbehalve soepel, laat de projectleider van beide omgevingsplannen aan Gemeente.nu weten. De publicatie van de beide plannen is uiteindelijk toch nog gelukt, zodat de geplande inloopavonden voor inwoners door konden gaan.
Het is met name de complexiteit van het digitale stelsel, die menig gemeente parten speelt. Een omgevingsdocument zodanig opstellen dat het technisch allemaal goed werkt, is een hele toer voor ambtenaren en de stedenbouwkundig bureaus. Er gaan al snel dingen verkeerd waardoor publiceren niet lukt.
TPOD
Ter illustratie noemt de omgevingsplanprojectleider het ToepassingsProfiel OmgevingsDocumenten (TPOD) voor het omgevingsplan. Zo’n TPOD beschrijft hoe gemeenten een omgevingsdocument moeten maken. Voor een aanzienlijk deel gaat het om specificaties en werkwijzen die relevant zijn voor de plansoftwareleverancier.
De inhoudsopgave van het TPOD Omgevingsplan alleen al laat duidelijk zien hoe complex het ontwerp van het DSO is, wat de plansoftware van de gemeente allemaal moet kunnen en wat makers van omgevingsdocumenten allemaal moeten weten.
Het TPOD Omgevingsprogramma geeft een vergelijkbaar beeld van de enorme complexiteit die komt kijken bij het maken van een omgevingsdocument.
Controles
Het correct publiceren van omgevingsplannen en andere omgevingsdocumenten vraagt om het nauwkeurig aanleveren van besluiten vanuit de plansoftware, bevestigt de VNG in een reactie.
Het DSO voert bij de aanlevering van documenten een groot aantal controles uit. Gemeenten moeten dan weer aan de slag met documenten die niet door door de controles komen. Tot frustratie van diezelfde gemeenten.
De VNG blijft benadrukken dat gemeenten er goed aan doen, om hun eerste publicaties zorgvuldig voor te bereiden en als proef te publiceren op de oefenomgeving van het DSO. ‘Dit helpt problemen te voorkomen. We zien dat gemeenten die dit doen daar veel baat bij hebben.’
Bug
Ook komen er nog softwarefouten voor in de landelijke DSO-software. Zo ondervond een grote gemeente in het oosten van het land recent dat onderdelen van ter inzage gelegde omgevingsprogramma’s niet via het Omgevingsloket van het DSO waren in te zien.
De publicatie van de omgevingsprogramma’s vanuit de plansoftware van de gemeente was vrijwel vlekkeloos verlopen. Het probleem ontstond door een ‘bug’ in de nieuwe release van de landelijke DSO-software, zo bleek later.
In het testproces was de softwarefout niet opgemerkt, omdat deze alleen optrad als er bepaalde specifieke afbeeldingen en links in het te publiceren document werden gebruikt. De bug is binnen enkele dagen hersteld.
IPLO
Volgens het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO) van de overheid komen er nog steeds technische fouten, bugs en storingen voor in het DSO. Het aantal storingen is echter flink afgenomen en veel problemen worden actief opgepakt en gedocumenteerd.
Er treden nog steeds problemen op, maar die worden ook snel opgelost. Soms zijn ze binnen een uur verholpen, soms duurt het langer. Ook veroorzaken kwartaal-releases en versiewijzigingen soms migratieproblemen of extra werk voor gemeenten en softwareleveranciers.
Eind 2025 is het stelsel nog niet 100 stabiel voor alle functies en integraties, aldus het IPLO.
Ongewenst
De VNG benadrukt desgevraagd dat het optreden van fouten in het DSO vanzelfsprekend uiterst ongewenst is, en zelfs dat is een understatement. Anderzijds is het onvermijdelijk dat dit in de continue doorontwikkeling van grote ICT-systemen als het DSO nou eenmaal gebeurt.
Van belang, aldus de VNG, is het snelle herstel van deze fouten en dat de bouwers van de landelijke DSO-voorziening (het Kadaster, Kennis- en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties/KOOP en Rijkswaterstaat) vervolgens de testprocedures aanscherpen.
Bij de softwarefout met de niet volledig raadpleegbare omgevingsprogramma’s is dat ook gebeurd. Dit soort bugs komt overigens nog maar sporadisch voor, aldus de VNG.
Uitstel
De niet goed werkende ICT van het DSO was in het verleden een van de belangrijkste redenen voor het veelvuldige uitstel van de Omgevingswet.
In een deskundigenoverleg in de Eerste Kamer in maart 2023 voorspelde een plansoftwarespecialist, vooruitlopend op de invoering van de Omgevingswet, dat het DSO vanwege de complexiteit ‘continue noodgrepen’ zou behoeven.
Een teken aan de wand, zegt deze IT-specialist tegenover Gemeente.nu, is dat gemeenten massaal op de BOPA (kort voor de buitenplanse omgevingsplanactiviteit) overgaan. Ze kunnen of durven de meer tijdrovende en complexere ontwerp-omgevingsplanwijziging niet aan.
TAM
Eind van dit jaar valt het doek voor de Tijdelijke Alternatieve Maatregelen (TAM) en moeten alle gemeenten over zijn op de plansoftware voor de Omgevingswet met zijn STOP-TPOD-standaard.
De ene gemeente is daar verder mee dan de andere, leerde de korte rondgang door het land, die Gemeente.nu in november maakte.
Door het uitfaseren van TAM zal druk op het DSO toenemen, verwacht de plansoftwarespecialist, en daarmee zullen de DSO-bouwers steeds langer nodig hebben om problemen op te lossen. “Als ze geluk hebben, publiceren gemeenten niet allemaal massaal en ontstaan er op die momenten geen fouten.”
Ingrijpende aanpassingen
Volgens de IT-expert is er een reëel risico dat er straks grotere problemen ontstaan. “Ik ben nog steeds van mening dat we straks tot ingrijpende aanpassingen gedwongen worden, om de onvermijdelijke problemen die nog gaan komen, op te lossen”, mailt hij.
Volgens de omgevingsplanprojectleider is er nog geen sprake van een scenario van continue noodgrepen. “Zo erg is het nog niet. Het is niet denkbeeldig dat we komend jaar of het jaar erop wel in deze situatie komen, als de technische werking en de gebruiksvriendelijkheid van het digitale stelsel niet een prioriteit is. Ik kies ervoor om ervan uit te gaan dat er wel verbeteringen plaatsvinden, ook omdat we the point of no return voorbij zijn. De Omgevingswet is er, en daar moeten we mee werken.”
Het DSO wordt inderdaad steeds meer en steeds vollediger in gebruik genomen, reageert de VNG. Hierbij neemt de omvang en variëteit van de aangeboden omgevingsplannen, -programma’s en -visies toe. “Tegelijkertijd ontwikkelt het DSO zich verder in functionele zin. Dit betekent dat er – hoe ongewenst ook – onherroepelijk nog wel eens fouten voor zullen komen. Maximale aandacht van de bouwers is nodig om dit tot een minimum te beperken. Wij hebben op dit moment geen aanwijzingen van een negatieve trend.”
Geef een reactie