De Eerste Kamer is erg ontevreden over de voortgang van de Omgevingswet. Zo bleek tijdens een technische briefing door de Evaluatiecommissie Omgevingswet. Tot nu toe is met de wet nog maar weinig bereikt. De briefing bracht flink wat haperingen in beeld.
De Evaluatiecommissie Omgevingswet, die in april met haar eerste tussentijdse evaluatierapport kwam, sprak tegenover de Eerste Kamer vooral haar zorgen uit over hoe de wet bij gemeenten is geland.
Een belangrijke conclusie uit het ’reflectierapport’ met de veelzeggende titel ‘In werking, maar onderbenut’ is dat gemeenten nog maar zeer beperkt gebruik maken van de instrumenten uit de Omgevingswet, zoals de omgevingsvisie.
Minister Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) kwam al eerder met deze boodschap in haar eigen monitor over de werking van de Omgevingswet in het eerste jaar van de wet in bedrijf.
Voorzitter Hetty Klavers van de Evaluatiecommissie vertelde aan de senaat, dat overheden massaal hun toevlucht nemen tot instrumenten die buiten de Omgevingswet vallen, zoals omgevingsagenda’s en woondeals.
De beperkte inzet van het wettelijk instrumentarium heeft gevolgen voor participatie van inwoners en procedurele waarborgen voor initiatiefnemers, stelt Klavers. “Gemeenten hebben dan ook maar weinig ervaring met participatie onder de Omgevingswet opgedaan.”
Volgens Klavers wordt de beloofde tijdwinst door de kortere procedures onder de Omgevingswet niet geïncasseerd. Het uitgebreide vooroverleg bij projecten doet de versnelling door de wet teniet.
Stijgende invoeringskosten
De Eerste Kamer maakt zich van haar kant grote zorgen over de toenemende invoeringskosten voor gemeenten, die met tientallen miljoenen zijn toegenomen.
Deze site berichtte onlangs nog dat de invoeringskosten overheidsbreed in de miljarden lopen. Driekwart hiervan ligt op het bordje van gemeenten. Nog tot 2032 zullen ze flink in de buidel moeten tasten.
Over de stijgende invoeringskosten voor gemeenten wil de Evaluatiecommissie zich niet uitspreken. Dat valt buiten de expertise van de commissieleden, die een achtergrond in het omgevingsrecht en de ruimtelijke ordening hebben, aldus Klavers. “Hoe belangrijk dit punt ook is.”
DSO
Tijdens de technische briefing waarschuwde Klavers dat het functioneren van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) nog altijd onder de maat is. “In het veld bespeuren wij een grote behoefte om de gebruiksvriendelijkheid van het systeem te verbeteren. Het is echt cruciaal dat dit snel gaat gebeuren.”
Optimistisch is Klavers niet. Een van de verbeterdoelen van de Omgevingswet is het vergroten van de inzichtelijkheid van het omgevingsrecht via het Omgevingsloket. “Gezien alles wat er rond het DSO speelt, vragen wij ons af in hoeverre er nog verbeteringen mogelijk zijn om de inzichtelijkheid te vergroten.”
De Eerste Kamer maakt zich al jaren zorgen over de rammelende Omgevingswet-ICT. Senator Saskia Kluit (GroenLinks) bevestigde dat tijdens de technische briefing. “De gebruiksvriendelijkheid van het DSO is bij de softwareontwikkelaars van de overheid al zo’n zes jaar ‘top of mind’. Ik vraag me af we daar ooit enige verbetering in gaan bereiken.”
Voordelen maar ook nadelen
Volgens Klavers is het nog onduidelijk hoe de Omgevingswet in de praktijk uitpakt en of de verbeterdoelen uit de wet gehaald gaan worden. Tijdens de werkbezoeken en expertmeetings bespeurde ze uiteenlopende oordelen over de wet. “Men ziet voordelen maar ook nadelen. Er gaan zaken goed maar ook niet goed. Als we doorvragen wordt duidelijk dat er zowel opstartproblemen zijn als ook meer structurele problemen. We krijgen best wel veel signalen dat het een pittige klus is.”
Volgens Klavers is er een gebrek aan slagkracht bij gemeenten om werk te kunnen maken van de wet. “Er is een drieslag nodig. Gemeenten moeten zich de stelselwijziging eigen maken en toepassen in hun werk. Er moet nieuwe expertise worden opgebouwd in de ruimtelijke ordening. Daarbij worstelen ze met de krapte op de arbeidsmarkt.”
Capaciteitsproblemen
Eerste-Kamerlid Andrea van Langen (BBB) noemt de capaciteitsproblemen ronduit zorgwekkend. “Gemeenten moeten met een nieuwe wet en nieuwe ICT aan de slag, maar ondertussen moeten ze wel nieuwe woningen bouwen, naast nog meer urgente opgaven in de fysieke leefomgeving. De regeldruk is verder ook niet afgenomen.”
Dat verklaart volgens Van Langen waarom twee op de drie gemeenten op TAM-IMRO zijn teruggevallen, om met hun oude ICT-systemen plannen en besluiten op het DSO te publiceren. “Ze hebben geen tijd om cursussen te volgen om zich de nieuwe ICT eigen te maken.”
Ingewikkelder
Senator Theo Rietkerk (CDA) constateert aan de hand van voorbeelden uit het land dat de Omgevingswet het juist ingewikkelder heeft gemaakt, bijvoorbeeld om een gebouw te transformeren tot woning. “Het beeld op dit moment is dat je als initiatiefnemer volgens de Omgevingswet tig rapporten moet maken en duizenden euro’s aan kosten hebt. Je moet onder meer een landschapsplan, een stikstofmodel, een bodemonderzoek en een asbestrapport overleggen. Van al die rapporten worden mensen moedeloos. De adviesbureaus varen er ondertussen wel bij.”
Klavers gaf hierop aan dat de Evaluatiecommissie scherp naar de casuïstiek gaat kijken met de vraag of de Omgevingswet nu wel of niet beter functioneert dan de oude de Wro (Wet ruimtelijke ordening). Binnenkort ligt ook de omgevingsvergunning onder de loep.
Nulmeting
Waar de commissie tegenaan loopt is dat er geen duidelijke nulmeting is. “Het is niet mogelijk de oude en de nieuwe situatie met elkaar te vergelijken. Dat bemoeilijkt ons in onze klus. We kunnen alleen maar kijken naar trends en ontwikkelingen.”
De Evaluatiecommissie Omgevingswet is eerder in 2022 in de aanloop naar de wet ingesteld op initiatief van de Tweede Kamer. Opmerkelijk is dat de Tweede Kamer geen gebruik maakt van de mogelijkheid van een technische briefing door de Evalulatiecommissie.
Senator Paul van Meenen (D66) spreekt daar zijn verbazing over uit. “Daar ligt immers de verantwoordelijkheid om daadwerkelijk iets te doen met de bevindingen van de commissie.”
Geef een reactie