Nieuwe raden en colleges treffen straks grote vraagstukken aan bij hun aantreden. Van energietransitie tot woningbouw, van kansenongelijkheid tot financiële tekorten, van de Omgevingswet tot inwonersparticipatie. Gemeenten ploeteren om er wat van te maken. Waarom niet samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke partners?
Met nog enkele weken te gaan hebben alle bespiegelingen, ambities en wensen een plekje gekregen in de verkiezingsprogramma’s. In de rugzak zitten ze, en de partijen trekken eropuit, op campagne. Wat ook bij deze verkiezingen weer opvalt, is het overmatig gebruik van begrippen als ‘samen’ en ‘met elkaar’. Als je door de programma’s scrolt valt het enorme vertrouwen op van de politiek in de inwoner. Inwoners kunnen in onze gemeente véél, stelt een partij.
Ze weten het
‘Ze’ weten wat het beste is voor hun eigen omgeving. De gemeente is er voor de inwoners, niet andersom. Die zin lees je herhaaldelijk. ‘Een gemeente van en voor inwoners. De inwoner staat centraal.’
En de rol van de gemeente? Die moet, valt in diezelfde teksten te lezen, meer ruimte geven aan initiatieven van inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers. ‘Waar mogelijk willen we dat de gemeente regels vermindert of afschaft.’ En ‘er moet worden gedacht vanuit mogelijkheden en niet vanuit onmogelijkheden of ingewikkelde procedures’. De bestuurscultuur in onze gemeente moet dan ook écht verbeteren. Vertrouwen moet weer de basis worden, is de ambitie.
Kleur van de bloembak
‘De inwoners’ verhuizen straks van de verkiezingsprogramma’s naar de coalitieakkoorden, naar de raads- en collegeprogramma’s en programmabegrotingen. Er wordt opnieuw, en met nieuw elan, gewerkt aan vertrouwen, of herstel daarvan. Een nieuw contract met de lokale samenleving, nieuwe energie en nieuwe ambities – alles nieuw. Alleen die inwoners, die zijn niet nieuw. En die hebben overigens een uitstekend geheugen.
Vier jaar geleden stonden ze ook al centraal en wat heeft dat ze opgeleverd? Mochten ze inderdaad meepraten over de spreekwoordelijke stoeptegel of de kleur van de bloembakken of ging het echt ergens over? Waarover? Wie bepaalde de agenda? Hoe is dat straks?
Lef aan beide kanten
Als de gemeente er is ‘voor en door inwoners’, dan zou je denken dat voor het bereiken van resultaten die inwoners nodig zijn. Dat vergt lef aan beide kanten. Van de gemeente om ruimte te geven aan belangen en initiatieven van inwoners. En van inwoners om die ruimte te benutten en verantwoordelijkheid te dragen voor hun eigen én voor het collectief belang. Dit is niet eenvoudig, maar zeker niet onmogelijk.
Politici en bestuurders die binnenkort de inwoner centraal stellen, kunnen beginnen met de volgende punten.
Zeg wat je bedoelt
Begin met het verhelderen van vanzelfsprekendheden. Wat bedoel je met ‘de inwoner centraal’? Je kunt er niet op tegen zijn, maar wat betekent het wél? Verduidelijk begrippen als participatie, draagvlak en verantwoordelijkheid. Geef met voorbeelden aan wat je wilt bereiken, wat niet en geef ook aan waar het botst en schuurt. Definieer begrippen integraal en vanuit de inwoner. En schrijf dat op in je plannen en beleid.
Kaarten op tafel
Waarom wil je inwoners betrekken of verbinden of centraal stellen? Gaat het om het legitimeren van beslissingen, omdat het wettelijk moet, of omdat het meerwaarde en nieuwe inzichten gaat opleveren? Dat kan per thema, plan, gebied enorm verschillen. Vraag hulp als dat nodig is. Een eerlijk antwoord op deze vraag helpt om een eerlijke relatie op te bouwen. Inwoners – wij allemaal dus – waarderen dat het meest. Al ben je niet blij met de boodschap, je bent nog minder blij met gedraai en vaagheid.
Boter bij de vis
‘Dat nemen we mee’ is geen antwoord. Bedenk van tevoren wat je gaat doen met de uitkomst van gesprekken en verschuil je niet achter ‘verwachtingsmanagement’. Verwacht je als gemeente een reactie om te toetsen of je op de goede weg bent, zeg dat dan. Verwacht je waardetoevoeging waar je iets mee gaat doen, zeg dat. Wat moeten de inwoners die centraal staan ‘opleveren’? Maak duidelijk wat inwoners mogen verwachten van de gemeente. Zowel inhoud als proces.
Gooi de ladder weg!
In veel gemeenten wordt nog de ‘participatieladder’ gebruikt om deze drie punten te vertalen naar de uitvoering. Die ladder moet maar maar eens worden weggegooid. De gemeente bepaalt namelijk de trede waarop de inwoner mag staan. Dat is een begrenzing, en niet bepaald uitnodigend.
Er zijn ook zat kwesties waar inwoners op korte termijn en individueel helemaal niet op zitten te wachten. Lastig hè, die woningnood, maar liever geen woningen in mijn uitzicht. Ja, we moeten iets met het klimaat, maar beter geen windmolen in mijn wijk. Ook voor deze kwesties moet de uitnodiging openstaan, om met oog voor ieders belang verder te komen. Samen.
Nog steeds worden er in gemeenten monisme toegepast door colleges en coalitiepartijen. Dualisme is een ver van hun bedshow alles is reeds voorgekauwd en dicht getimmerd voor de raadsvergaderingen.
Die laatste alinea is heel raak. Natuurlijk was/is het nodig om de overheid los te krijgen van bureaucratie en de menselijke maat te bewaken, dat is een positief effect van “de inwoner centraal”. Daarnaast is het ook goed om de samenleving centraal te stellen, met al die grote problemen waar simpelweg niet iedereen tevreden gesteld kan worden. De inwoner is geen klant zoals bij een bedrijf, de dienstverlening van de overheid mag best breder worden gezien als “dienstbaarheid aan de samenleving”. Daar kiezen we onze raadsleden voor en dat is voor hen in deze tijd geen eenvoudige opgave.
Prachtige voornemens zullen de verkiezingsprogramma’s sieren. “Burger Centraal”, “Transparant beleid” , “Inclusiviteit”, “Samen met elkaar, voor elkaar” en niet te vergeten een andere “Bestuurscultuur”.
Onmiskenbaar goede voornemens, echter na de verkiezingen is het weer snel veel van hetzelfde en veranderd er niets.
De laatste vier gemeenteraadsverkiezingen hebben in mijn gemeente in elk geval niet tot verandering geleid ondanks het feit dat er college’s zaten van verschillende politieke samenstelling.
Ik vermoed dat de gehele beweging tot “Dualisering” in veel gemeenten nog geen post gevat heeft. In mijn gemeente in elk geval niet.
Volgens mij zit daar ook het knelpunt.