Veel gemeenten worstelen met het gegeven hoe de afstand tussen burger en bestuur te verkleinen. Een referendum lijkt de ultieme vorm van democratie, maar is dat juist niet volgens blogger Rob Janssen. De kern van democratie is met elkaar in gesprek zijn over belangrijke thema’s en weten waar de angels en pijnpunten zitten.
Het lijkt wel een nieuwe hobby te worden, komen we er als overheid niet uit, dan schrijven we een referendum uit. De ultieme vorm van democratie natuurlijk. ‘Laat het volk spreken’, zei een politicus over een referendum. Nou, dat doet het volk dan ook.
Zo hebben de Britten het voor elkaar gekregen om uit de EU te stappen. Niet dat ze enig idee hebben waar het over gaat. Maar we leven in een democratie, dus je mag je stem laten horen. Je pikt een paar sappige zinnen van de man die overtuigend vertelt dat ‘ons land’ na de Brexit weer ‘van ons’ wordt. Gewapend met die kennis bestel je in de pub een flinke pint en herhaal je de gejatte tekst alsof jij in je eentje er voor hebt gezorgd dat Groot Brittannië los is van Europa. Het komt je zelfvertrouwen ten goede, maar of de Britten in het algemeen hier beter van worden…?
Ja of nee
Makkelijk om nu naar de Engelsen te wijzen, wij konden er in Nederland ook wat van met het Oekraïne referendum. We stemden ‘nee’ en onmiddellijk haastten politici zich om te zeggen dat er misschien toch een mogelijkheid bestaat, met enige aanpassingen…We wisten namelijk niet waar mensen nou precies ‘nee’ tegen hadden gestemd. Ik ben benieuwd welk percentage van de stemmers uiteindelijk een helder beeld had waar het referendum over ging en wat de gevolgen van een ‘ja’ of ‘nee’ zouden zijn.
Complex
Wij burgers mogen regelmatig onze mening laten horen over onderwerpen waar de meesten van ons geen fluit verstand van hebben. Complexe materie wordt teruggebracht tot een eenvoudig ‘ja of nee’. Stel je voor dat we dat in gezinnen gaan toepassen. Pa en ma met drie kinderen. Het referendum gaat over de vraag of spruitjes op tafel moeten komen. Pa en ma weten hoe gezond dat is, maar, de kids zijn in de meerderheid. Hop, weg spruitjes. Of een gezinsberaad over de vraag of mama een andere baan moet accepteren. Is wat verder weg, meer reistijd, minder thuis. U voelt m al: Dag nieuwe baan!
Meerderheid
De denkfout in deze is dat democratie de macht van de meerderheid is. Dat is niet de bedoeling. Een democratie is juist gebaseerd op het beschermen van de de belangen van minderheden. En daar is kennis voor nodig. Weten wat bepaalde zaken voor consequenties hebben, welke issues een rol spelen et cetera. Door een referendum te houden waarbij de meerderheid van de stemmers geen idee heeft van de achtergronden is hetzelfde als een zieke te laten kiezen uit twee medicijnen waarvan hij alleen weet dat ze een verschillend kleurtje hebben. Op basis waarvan kies je dan?
Luisteren
Zonder die kennis is het volkomen zinloos om een referendum te houden. Als signaal van de overheid heeft het een functie: ‘kijk maar, wij luisteren écht naar de burgers’. Inhoudelijk levert het situaties op waarbij politici zich voor ernstige dilemma’s geplaatst zien. Neem nou Groot-Brittanië, waar na de Brexit-uitslag van elke partij de kopstukken zijn opgestapt. Interessant wat dat zegt over de democratie: het volk heeft gesproken en de vertegenwoordiging van diezelfde bevolking kan zich daar niet in vinden?
Kortom, laten we stoppen met schijndemocratie te spelen. Inwoners willen niet per definitie gelijk hebben, ze willen in de eerste plaats gehoord worden. En dat hoeft echt niet met een referendum. Liever niet zelfs.
Goed georganiseerde bewonersavonden, gesprekken aan de keukentafel, buurtinitiatieven, wijkmanagers, er zijn talloze voorbeelden van hoe de afstand tussen burger en bestuur verkleind kan worden. En dat is de kern van de democratie: met elkaar in gesprek zijn over belangrijke thema’s en weten waar de angels en pijnpunten zitten.
Werkwijze
Veel gemeenten worstelen met dit gegeven. De VNG Academie biedt meerdere trainingen aan over dit onderwerp. Van veel kanten komen er tips en ideeën hoe om te gaan met de behoefte van inwoners om gehoord te worden. Maar dat vraagt wel een andere werkwijze. Het bestuur dat in het gemeentehuis is gevestigd en van daaruit de bevolking al dan niet laat weten wat er besloten is, is een achterhaald concept. Dat levert weerstand en agressie op weten we inmiddels. Gewoon de telefoon pakken in plaats van een brief of mail schrijven blijkt veel effectiever.
Ik sprak van de week met een ambtenaar in Nijmegen, die vertelde dat er voortdurend nagedacht wordt over nieuwe locaties om te werken. Niet alleen in een gemeentehuis, maar ook op hot spots in de stad, bedrijvenverzamelgebouwen, kenniscentra et cetera. Hij zei: “Het scheelt enorm als ik tenminste een gedeelte van mijn tijd tussen ondernemers, wetenschappers en ‘gewone’ inwoners zit. Dat geeft mij een gevoel over de zaken die er spelen. Bovendien leer ik zo snel heel veel mensen persoonlijk kennen. Een e-mail of brief is gemakkelijker te beantwoorden als ik weet wie de schrijver is.”
Winst
Onderzoek heeft aangetoond dat een participerende werkwijze van de overheid op drie fronten winst oplevert:
- besparingen (met name teruglopende bezwaarprocedures)
- arbeidsvreugde voor de ambtenaar of politicus
- imagoverbetering voor de gemeente
En daar hoeft geen referendum aan te pas te komen…
O ja nog iets… Ambtenaren tussen de werkenden in Nijmegen? Sorry, sinds wanneer is iemand die in Nijmegen werkt een Nijmegenaar? Ik kom uit Nijmegen en werk buiten de gemeente. Logica alleen mogelijk in Nijmegen.
Door dingen complex te maken, snappen buitenstaanders het niet meer. Niet dat ze dom zijn, maar dom gemaakt / gehouden worden. Vaak weten politici zelf niet eens wat de gevolgen zijn. Kijk naar de Britten. Ze kregen pas inzicht toen ze het pad ingangen. Kijk ook naar de voorlichting over Oekraïne. Een wc-rol als voorlichtingsmateriaal beschikbaar gesteld door de volksvertegenwoordigers
Wie stelt het referendum eigenlijk op…. Oja de volksvertegenwoordiging. En dan maar klagen dat het middel niet werkt? Ja een referendum is al te complex voor de volksvertegenwoordiging… Moeten we die niet een opheffen? Ehhh watte? De complexiteit of de volksvertegenwoordiging? Ja lastig hoor die “complexiteit”
U spreekt uzelf tegen.
Een artikel uit de volkskrant :
Helaas geldt dat niet voor de overheid. Zelfs als de opkomstpercentages bij verkiezingen onder de 50 procent zakken, geven we het mandaat van besturen nog altijd aan politici. Wordt het niet hoog tijd om bestuurlijke vernieuwing definitief vorm te geven? Burgerfora, thematische democratie, burgerpanels, het zijn nog altijd experimenten. Laten we ze structureel inbouwen in ons systeem. Want zolang er niet werkelijk naar burgers geluisterd wordt, zal de voedingsbodem voor populisten alleen maar toenemen.
Wat zijn volgens u populisten en welke bezwaren ziet u?
Ik stem PVV, dat had u al begrepen.
@Aad, dank voor je reactie. En ik deel je mening dat het referendum niet de enige vorm is die slechts de suggestie van ‘macht van het volk’ wekt. De vraag die voorligt is: “Hoe kunnen we de huidige vorm zodanig veranderen, dat dat geen suggestie maar realiteit is?” Moeten we meer aan de slag met burgerfora, schaduwraden, zelfsturende wijkteams? Boeiende van deze tijd is in ieder geval dat er op dat vlak inmiddels talloze experimenten gaande zijn. Ik ben erg benieuwd welke vormen als succesvolle alternatieven boven komen drijven
Rob,
Ik begrijp je betoog en ben het ook voor een groot deel met je eens. Alleen schijndemocratie heeft niet alleen betrekking op een referendum. Het hele partijenstelsel is een schijndemocratie. In de lokale politiek vooral heeft een coalitie de macht, Door uitruil van standpunten tijdens onderhandelingen houdt de coalitie de gelederen gesloten, terwijl het overgrote deel van de bevolking tegen kan zijn. Inspraak is zinloos.
Eén keer in de vier jaar je mening geven door te stemmen en de coalitie terecht te wijzen is geen democratie.
Beste Leo,
Klopt, je kunt je afvragen of de keuze voor een politieke partij niet dezelfde kennis vereist als voor een referendum. Je hebt groot gelijk dat de marketing technieken die nu een rol spelen wel degelijk een gevaar vormen. Ik mis wat je te rooskleurig vindt aan mijn stelling dat democratie gaat over het beschermen van de rechten van de minderheid. Juist het opheffen van de slavernij, stemrecht, actief en passief voor vrouwen, dat zijn toch allemaal tekenen van een samenleving die zorgt voor haar minderheden? In dat opzicht ben ik er trots op oom Nederlander te zijn. Wat ik hier mis, en waar jij ook mee afsluit, is dat overheden luisteren en handelen naar datgene wat ze horen in de samenleving.
Ik ben bang dat je argumenten in dit betoog niet echt waterdicht zijn. Als een meerderheid van de burgers te dom, of in ieder geval niet goed genoeg geïnformeerd is om zijn stem te laten horen in een referendum. Dan geldt datzelfde toch ook al snel voor het kiezen van een politieke partij. Met de opkomst van het populisme, en meer in het algemeen als je nagaat hoeveel ingenieuze marketing er tegenwoordig achter politieke politieke partijen schuil gaat is het zelfs nog maar de vraag of de domheid der mensen in dat laatste geval niet nog een veel groter gevaar vormt.
Je zegt: “De denkfout in deze is dat democratie de macht van de meerderheid is.”
Sorry, maar dat is toch echt geen denkfout, dat is vrijwel exact de definitie van democratie.
“Een democratie is juist gebaseerd op het beschermen van de de belangen van minderheden.” Dat lijkt me ietwat rooskleurig. Tot voor kort hadden vele minderheden (slaven/vrouwen etc.) niet eens stemrecht. Zelfs in een parlementaire democratie is het onderliggende idee nog altijd dat de stem van (de meerderheid) van het volk doorslaggevend is.
Het lijkt even alsof je naar een soort ideale staat van Plato wilt, vervolgens pleit je opeens over gezellige gesprekken aan de keukentafel met ambtenaren. Dat zou zijn wat het volk het liefst heeft. Ik zie ook wel iets in dat directe contact tussen burger en bestuur (vooral als de sleepwet er echt straks echt doorkomt, dan is dat straks wellicht de enige echt veilige manier van communiceren). Maar wat ik nog veel belangrijker vind is dat dat wat gehoord wordt door het bestuur ook echt serieus genomen wordt, en dat daar ook naar gehandeld wordt.
Natuurlijk kan de burger zich niet informeren over zulke onderwerpen – als men al de interesse had is dat bijna onmogelijk. Daarom laten we dit aan een volksvertegenwoordiging over die zich hierop kan inlezen. Een volksvertegenwoordiging die door ons allemaal democratisch gekozen is.
Een referendum is juist ‘regeren door de schreeuwende minderheid’. Die blijkbaar niet past wat door de politici wordt besloten die door de meerderheid gekozen is. De heer Timmermans draait de zaak om!
Mocht men toch een referendum willen, dan alleen over kleine lokale onderwerpen, en zeker niet correctief.
Mocht men toch een landelijk correctief referendum willen, dan met een opkomstplicht (‘het volk’ moet toch willen stemmen) en op z’n minst een twee-derde meerderheid. Ander krijg je weer zulke onzin als een referendum waar 40% komt stemmen, en slechts een krappe meerderheid achter een ja of nee staat (waar je dan hoopt, zie Brexit, dat ze de consequenties begrepen hebben). En wat vervolgens kraaiend gepresenteerd wordt als ‘een overwinning van het volk met meerderheid van stemmen’, terwijl het slecht om 5% van 40% gaat. De ‘schreeuwende minderheid’ dus. Juist ja.
Volledig mee eens Robert
Zelden zo’n onzin gelezen.
Eigenlijk zegt de heer Janssen dat de burger te dom is om te kunnen kiezen.
Ik heb nieuws voor hem: de kiezer heeft altijd gelijk !
Politici leven in hun Haagse bubble en weten vaak niet wat er onder het electoraat speelt.
Toch vervelend als die burgers dan hun stem laten horen en dat de dames en heren politici ook nog eens onwelgevallig is. Daarom moet er dringend een correctief referendum komen, zodat wij burgers Den Haag kunnen terugfluiten. Zo voorkomen we ook dat de schreeuwende minderheid regeert.
Beste Hans Timmermans (en anderen),
excuses voor de late reactie, er was even iets mis met deze site.
Ik deel absoluut de mening dat Haagse (en andere) politici vaak bar weinig besef hebben van wat er onder de bevolking leeft. “Den Haag terugfluiten” gebeurt natuurlijk al ten dele. Mensen komen simpelweg niet naar de stembus, brengen met opzet een ongeldige stem uit of stemmen op een partij die het radicaal anders doet. Of op zijn minst verkondigt dat ze dat zullen doen. Een referendum heeft echter alleen zin als men weet waar men het over heeft. Hoewel ik mezelf als behoorlijk politiek geïnteresseerd beschouw, heb ik na uitgebreide verdieping in het Oekraine referendum geen afgewogen keuze kunnen maken. In mijn beleving te complex. Zeg ik dat de burger te dom is? Nee, maar wel dat het weinig zin heeft om te stemmen over iets waar kennis van zaken voor nodig is.