Hoe maak je van de normen voor integriteit meer dan een papieren werkelijkheid? “Dat is een heel traject.”
Gemeenten die vanaf een nulpunt beginnen, bestaan niet. Ze hebben allemaal
dezelfde aanknooppunten voor hun beleid. “Het uitgangspunt zijn de bepalingen
in de Ambtenarenwet”, zegt Marijn Zweegers, hoofd van het Bureau Integriteitsbevordering
Openbare Sector (BIOS) van het CAOP in Den Haag.
“In de wet zitten bijvoorbeeld
bepalingen om onder meer een gedragscode te hebben. Ook stelt de wet dat
organisaties bewustwording moeten bevorderen.”
Dat is natuurlijk een belangrijke stap: van de normen op het papier naar de bewustwording binnen gemeentelijke organisaties. BIOS biedt een handreiking met een modelgedragscode
aan. Maar de regels,
waarden en normen moeten gaan leven in de hoofden van alle medewerkers. De
vraag is: hoe?
Er is veel mogelijk, verklaart het hoofd van BIOS. Gedragscodes,
meldprocedures, regels voor nevenwerkzaamheden en het voorkomen van
belangenverstrengeling. Door het laten uitvoeren van een risicoanalyse
ziet een organisatie waar zij nog maatregelen kan nemen. “Dit zijn zaken
waarbij het om de structuur van integriteit gaat, maar dan ben je er nog niet.
Naast de structuur is ook de cultuur belangrijk; organisaties hebben een goed
ethisch klimaat nodig.”
Goed voorbeeld
“De voorbeeldfunctie van leidinggevenden is van groot belang”, stelt
Zweegers. “Zij vormen voor een belangrijk deel de cultuur binnen de organisatie.”
Dat is dan weer essentieel voor het bespreekbaar maken van integriteitsdilemma’s.
Het is mooi als iedereen weet hoe het moet; het is beter als medewerkers ook vermoede
misstanden kunnen melden. “Ze moeten bij de manager terecht kunnen.”
Zweegers adviseert een vertrouwenspersoon aan te stellen. Vaak is dit een
dubbele functie van bijvoorbeeld een HR-medewerker. Verder helpt een zogeheten
integriteitsfunctionaris bij het vormgeven van het integriteitsbeleid. Deze
functionaris heeft een coördinerende functie. Hij zet het onderwerp op de
agenda en zorgt dat het relevant blijft.
De bedoeling is dat hij of zij de hele
organisatie enthousiast krijgt voor het onderwerp. “Omdat alle medewerkers en
afdelingen met integriteit te maken hebben, is een samenhangend beleid dwars
door de afdelingen heen, een voorwaarde voor het voorkomen van schendingen.”
Ook voor de medewerkers die voor het intranet of een personeelskrant
schrijven ligt de schone opdracht het onderwerp op de kaart te zetten en te
houden. Het is bijvoorbeeld mogelijk iedere maand weer via dit soort kanalen
een ander thema uit te lichten, van nevenfuncties tot het accepteren van giften
en het bespreken van dilemma’s.
Leiding
“De manager heeft door zijn voorbeeldfunctie een prominente plek maar moet
integriteit ook goed kunnen managen”, stelt Zweegers. “De vertrouwenspersoon
integriteit kan de medewerker ondersteunen bij dilemma’s of incidenten als een
meer neutraal iemand de aangewezen persoon is.”
Maar goed, als kleine gemeente is voor al deze randvoorwaarden
minder ruimte. In dat geval kunnen gemeenten een gezamenlijke
vertrouwenspersoon of integriteitsfunctionaris aanstellen. In Limburg werken
negentien gemeenten zelfs met de provincie samen op dit gebied. Als het gaat om
het doen van onderzoek naar mogelijke misstanden hebben een aantal kleinere
buurgemeenten afspraken gemaakt met het integriteitsbureau van Amsterdam.
En wat doet BIOS? Het integriteitsbureau, onderdeel van het CAOP heeft onder
andere een modelgedragscode voor alle overheden in de aanbieding om zelf een
code te ontwikkelen. Verder “traint BIOS medewerkers binnen de gemeentelijke organisaties om zelf
dilemmatrainingen (hier de link) te kunnen geven ”, meldt Zweegers. Aan de hand
van cases wordt voor deelnemers helder wat de grens is en hoe je dilemma’s kunt
oplossen. Ook publiceert het bureau handreikingen
op zijn website.
De leergangen
voor de integriteitsfunctionaris en vertrouwenspersonen helpen hen het
integriteitsbeleid en hun functie goed in te vullen. “En de jaarlijkse ‘Dag van
de Integriteit’ is dit jaar op 22 november. Dat is een congres met lezingen en
workshops voor de hele publieke sector. ‘Ik vind het altijd boeiend om te zien
dat sectoren ook onderling van elkaar leren.”
Repressie
Integriteit staat meer dan ooit in de aandacht, bij organisaties en in
de media. Een goede zaak, vindt Zweegers. “Dingen die vroeger normaal werden
gevonden, kunnen momenteel niet meer. De overheden zijn verplicht een meldprocedure
te hebben. Door repressie van schendingen gaat er dan weer een signaal uit naar
andere medewerkers.” Het uiteindelijke doel van BIOS is de overheden in staat
te stellen zelf hun integriteitsbeleid vorm te geven.
| Ook deze kennisbank staat vol met informatie over integriteit, maar ook over heel andere onderwerpen, zoals jouw rechten bij een reorganisatie >> |
|---|
U kunt wel normen stellen, maar hoe verloopt d praktijk. Zoals een ambtenaar in Ridderkerk op handhaving, weer nevenfuncties heeft in Gouda bij een woningcorporatie rond woonfraude. Een vergaande belangenverstrengeling, wat ambtenaar was daarvoor sociaalrechercheur in Gouda. Een massaal afbreukrisico, wat niet op zijn plaats is. Zou de woningcorporatie wel het besef hebben. En was zin. De complexe gevaren rond uitkeringen en samenwerking, mrt een hoge mate van schade aan verhuurprocessen. Het gedachtegoed, achter een ambtenaar kan niet vermenigvuldigd worden met wet en nevenfunctie belangen. Gaat overheid nu eens wat leren van al die bij functies. Dragen ambtenaren op deze wijze bij aan de werkgelegenheid, nee geld is d grootste drijfveer.