Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) onderzocht welke beleidsopties in plannen voor aardgasvrije wijken volgens inwoners aanvaardbaar zijn. Uit het onderzoek komen belangrijke inzichten voor beleidsmakers. Zo onderschrijven inwoners het belang van aardgasvrij verwarmen, maar zien ze betaalbaarheid en kostenverdeling als belangrijke pijnpunten.
Gemeenten hebben bij de warmtetransitie een belangrijke rol, denk bijvoorbeeld aan de coördinatie van wijkplannen. Succesvol aardgasvrijbeleid sluit aan op wat mensen belangrijk vinden. Het PBL onderzocht daarom onder ruim 2000 inwoners hoe zij aankijken tegen de legitimiteit van aardgasvrijbeleid. ‘Als inwoners het beleid als legitiem ervaren, aanvaarden ze het in het algemeen belang. Het is dus belangrijk dat beleid aansluit op de normen en waarden van inwoners,’ aldus het onderzoeksinstituut.
Inwoners onderschrijven belang
Uit het onderzoek komen verschillende inzichten naar voren voor beleidsmakers. Zo onderschrijven de meeste inwoners het belang van aardgasvrij verwarmen. Klimaatverandering en energieonafhankelijk zijn van andere landen zijn voor hen redenen om over te stappen op aardgasvrij verwarmen. Ook vinden ze het legitiem als er vrijheid is bij het kiezen van een duurzame warmteoplossing en als de rol van commerciële bedrijven bij warmtenetten beperkt wordt. Veel inwoners vinden zowel warmtenetten- als pompen aanvaardbaar.
Sceptisch
Daarnaast komen er uit het onderzoek verschillende pijnpunten. Zo zijn inwoners sceptisch over de uitwerking. Dit heeft onder andere te maken met het lage vertrouwen in de overheid als het gaat om klimaat, zoals eerder ook bleek uit onderzoek van het SCP. Zo blijkt dat meer de dan helft van de ondervraagde mensen op klimaatvlak weinig vertrouwen in de overheid als geheel. Ze wijzen daarbij naar inconsistent beleid rond bijvoorbeeld de salderingsregeling. Tegelijkertijd rekenen ze uiteindelijk toch op de overheid om aardgasvrijbeleid te realiseren.
Een andere belangrijke uitkomst is dat 39 procent zich niet goed vertegenwoordigd voelt door gemeenteraadsleden, die uiteindelijk beslissen over de wijkplannen. Ook vindt 54 procent niet dat gemeenten mogen besluiten om het aardgasnet van een wijk te verwijderen.
Betaalbaarheid
Voor de aanvaardbaarheid van wijkplannen zijn betaalbaarheid en een eerlijke verdeling van de kosten van cruciaal belang. ‘Als er onzekerheid is over de kosten van aardgasvrij verwarmen, als de overheid niet bijdraagt aan de kosten voor de overstap of als er grote verschillen in kosten ontstaan tussen wijken, vinden burgers de wijkplannen minder legitiem.’ Zo vinden veel inwoners het belangrijk dat er rekening wordt gehouden met draagkracht, dat er niemand ‘door het ijs mag zakken’ en dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen.
Daarnaast willen mensen zekerheid dat aardgasvrij verwarmen niet te duur gaat worden en hebben ze moeite met grote prijsverschillen tussen wijken. Inwoners verwachten ook dat de overheid de regie heeft, inwoners ontzorgt en kosten rechtvaardig verdeelt, zoals voor een collectieve voorziening als warmte.
Invloed op wijkplannen
De keuzes die gemeenten maken hebben invloed op de mate van aanvaarbaarheid. Zo vinden inwoners het belangrijk dat ze mogen meedenken bij het maken van het plan, eerlijke informatie krijgen en duidelijkheid over onzekerheden. Inwoners aanvaarden een plan eerder als de gemeente tijdig, regelmatig en duidelijk communiceert wat ze weet, maar ook over wat nog onzeker is. Keuzevrijheid vinden ze belangrijk, ook als dat de kosten verhoogt, en dat een meerderheid van de wijkbewoners een plan steunt.
Protestintentie
De positie van gemeenten is in deze kwestie een lastige. Zo schrijven de onderzoekers: ’Gemeenten hebben bij het aardgasvrijbeleid weinig invloed op de betaalbaarheid en een eerlijke kostenverdeling. Zij kunnen niet voorkomen dat er kostenverschillen tussen wijken ontstaan, en ze kunnen geen garanties bieden voor warmteprijzen in de toekomst. Als wijkplannen niet betaalbaar en eerlijk gevonden worden, geeft 30 tot 50 procent van de burgers aan te gaan protesteren. Als ook andere keuzes in het wijkplan, zoals rondom participatie en informatie, niet overeenkomen met wat burgers legitiem vinden, kan de protestintentie oplopen tot ongeveer 65 tot 85 procent.’
Plannen beter laten aansluiten
De kans dat wijkplannen aanvaard worden, neemt toe als de plannen beter aansluiten bij zorgen, voorkeuren en mogelijkheden van inwoners. ‘De rijksoverheid lijkt daarbij aan zet om de betaalbaarheid en een eerlijke kostenverdeling voor inwoners te garanderen. Gemeenten kunnen daaraan bijdragen door duidelijk te communiceren over onzekerheden en de mening van een inwoner goed mee te wegen bij het concretiseren van wijkplannen.’
De conclusie dat veel bewoners warmte pompen en netten op zich aanvaardbaar vinden hangt dus direct samen met de voorwaarde dat commerciële belangen moeten worden beperkt, èn dat er de garantie is dat kosten voor bewoners niet stijgen. We zien bij alle warmtenet projecten monopolistisch gedrag en onbeheersbare prijzen. Ik doe de houtkachels nog even niet het huis uit.