Een harde aanpak bij uitkeringsfraude is veel minder effectief dan vaak wordt gedacht. Repressieve maatregelen als boetes en straffen werken in de praktijk averechts. Dat komt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
De RUG onderzocht vier jaar lang de handhaving van de socialezekerheidswetgeving. De onderzoekers concluderen dat het nalevingsniveau niet zozeer is gebaat bij ‘meer’ handhaving, maar bij ‘slimmere’ handhaving. De effectiviteit wordt niet alleen bepaald door hardere of softere maatregelen, maar ook door de mate waarin de handhavingsstijl is afgestemd op de specifieke achtergronden en verwachtingen van de uitkeringsgerechtigde.
Harde opstelling
Er blijkt geen aantoonbaar verband tussen ‘repressieve’ handhaving van uitkeringsfraude en naleving. Een aanhoudende harde opstelling kan ertoe leiden dat ‘welwillende uitkeringsgerechtigden’ op termijn de regels niet beter, maar juist slechter gaan naleven.
Ook blijkt dat de harde aanpak niet heel consequent wordt toegepast. Medewerkers van uitvoeringsinstanties wijken regelmatig af van de strenge regels. Hierdoor ontstaan er grote verschillen tussen UWV en sociale dienst, maar ook binnen verschillende vestigingen van deze instanties.
Verplichtingen
De meeste uitkeringsgerechtigden leven de verplichtingen die horen bij hun uitkering volgens het onderzoek goed na. Maar hun uitvoeringsinstantie stelt zich vaker op als een ‘politieagent’ die straffen oplegt als zij zich niet aan de regels houden, dan als een ‘begeleider’ die helpt bij het nakomen van verplichtingen.
Die smoes van “werken loont” werkt niet meer. Mensen met een oude Wajong die voor 100% en voor altijd zijn afgekeurd worden ook afgeknepen. Terwijl ze nooit zouden kunnen werken. Degenen in de Wajong die wel een beetje kunnen werken, worden nog wat extra uitgemergeld. Waarna ze mogen werken voor een loon onder het sociaal minimum. Want al werd dat afgeschaft voor arbeidsgehandicapten in het algemeen, voor Wajongers gold die regel al lang.
Daarbij ontvangen bejaarden met een AOW een inkomen onder het sociaal minimum, dat toch al onder de armoedegrens ligt. Wat heeft “werken loont” daar mee te maken?
En dan is een deel van de mensen die “frauderen” alleen maar slachtoffer van een fout, vaak nog van de gemeente zelf ook.
Ten slotte zou ik het percentage fraudeurs in de bijstand wel eens willen vergelijken met het percentage fraudeurs onder, zeg, VVD’ers. En hou de verloren bedragen daar dan ook eens bij.
Ik zelf werd fraudeur omdat mijn zoon van 13 zijn koksschoenen weer eens niet had opgeruimd. De consulent zag dat en stopte de uitkering. Want maat 50 schoenen, dat moest wel van een vriend zijn. De koksschoenen, die de gemeente zelf had betaald, waren het onomstotelijke bewijs. Na maanden werd de uitkering hersteld en mocht ik de overgebleven opgelopen boetes zelf betalen. Omdat mijn zoon op grote voeten leeft. Dus kijk uit, je bent fraudeur voor je het weet.
Dat is toch wat politici en de samenleving wil? Mensen met een uitkering, vooral bijstand, moeten toch streng gecontroleerd worden, want zij worden bij voorbaat al bestempeld als fraudeurs en/of profiteurs door politici en samenleving.
En dat terwijl de handhavers (m.n. medewerkers sociale dienst) vaak zelf niet kunnen aangeven wàt er zoal verstaan moet worden onder de gebruikte termen als ‘informatieplicht’ e.d.
In de achterliggende jaren, zeker tijdens de eerdere Rutte-kabinetten, zijn mensen met een (bijstands)uitkering ontzettend negatief afgeschilderd én wordt nog altijd met grote stelligheid ontkend door de ministers en staatssecretarissen van Sociale Zaken dat de normbedragen van deze bijstandsuitkering verhoogd zouden moeten worden. Altijd onder het mom dat “werken loont”, terwijl de werkgevers mensen met een uitkeringsachtergrond en/of arbeidsbeperkingen niet willen aannemen. Er zijn immers altijd kandidaten met recente werkervaring beschikbaar, die voor een werkgever aantrekkelijker zijn. TENZIJ iemand ‘gratis’ (= met behoud van uitkering /loonkostensubsidie / loondispensatie) aangeboden wordt.