Terugvorderingsambtenaar doet ‘ogen open, mondje dicht’

Het opsporen van bijstandsfraude vraagt om een scherp oog voor details en een jarenlang opgebouwd netwerk. “We zijn allemaal boefjes.”

Nee, routinier Harry van Dijk heeft geen moreel oordeel over de mensen die door hem worden ontdekt als fraudeurs. “Ik doe mijn werk gewoon”, zegt de terugvorderingsambtenaar van de Oost-Groningse gemeente Menterwolde. “De afdeling moraalridders is niet aan mij besteed.”

Van Dijk is een generalist. “Het werk in kleine gemeenten is divers.” Naast terugvordering en verhaal, beleidsontwikkeling en de bijstandsverlening voor zelfstandigen staat de gemeenteambtenaar om de zoveel tijd in de rechtbank om zaken te verdedigen.

Onderzoek

“Werk genoeg”, ziet Van Dijk. “Ik ben vooral bezig met de inschatting of er een verhaalsactie moet worden opgestart. Zo ja, dan gaan we onderzoek doen.”

Volgens de ambtenaar heeft Menterwolde een heel scherp fraudebeleid. In een jaar is 460.000 euro ingevorderd. “Dat is vier keer zo veel als de benchmark.” De reden voor dit resultaat? “Ogen open, mondje dicht”, verklaart Van Dijk. “Het gaat er natuurlijk ook hoe  de sociale recherche wordt aangestuurd en de zaak goed wordt verdedigd.”

Wat zou de gouden tip zijn voor jonge beginners in het vak?

“Dat je niet te eager moet zijn”, zegt Van Dijk. “Scoringsdrift helpt je niet. Dan loop je na drie jaar gillend weg. Je moet er vakinhoudelijk van genieten, van dit werk. Je moet natuurlijk ook geen saaie pier zijn; humor hoort immers bij het leven. Toch is dit werk voor mensen met een lange adem. Vanaf hun 30ste worden wij eigenlijk pas goed in dit werk, waarmee ik niet wil zeggen dat je op je 60ste moet stoppen hoor.”

Wat heb je nodig voor dit werk?

“Geduld. Een goed netwerk. Het opbouwen van zo’n netwerk duurt jaren. Verder gaat het vaak om het noeste handwerk. Je krijgt ook een antenne voor bijstandsfraude. Als iemand niet verschijnt op zijn eerste gesprek gaat er bij mij bijvoorbeeld wel een lampje branden. Er zijn veel signalen die je moet leren herkennen. Het gaat dan ook kleding, non-verbaal gedrag zoals nervositeit, bepaalde uitspraken. Een zaak gaat ook altijd om meerdere feiten.”

Je kunt iemand niet confronteren met een vermoeden dus?

“Nee. Als een zaak voor de rechter komt, dan zullen advocaten er meestal één aspect uithalen om te laten zien dat het wel meevalt allemaal. Dat is dan het kat en muis-spel, want het gaat natuurlijk om een veelheid van factoren.”

Kom je veel agressie tegen?

“Amper, maar dat is dan ook te vermijden door je informatie op orde te hebben. Vaak lopen mensen ook helemaal leeg als je ze confronteert met jouw informatie. Ze leven een leugen, vaak jarenlang. Dat is zwaar. Het kan een hele opluchting zijn. Ik zie er niet meer van op dat mensen mij aan het eind van een confronterend gesprek een hand geven en bedanken.”

En je hebt geen problemen met hun leugens?

“Nee. Als persoon ben je voor mij niet minder door de geconstateerde fraude met de uitkering. Je moet hard zijn op de inhoud, maar zacht op de persoon. Ik zeg ook altijd: nu gaan we kijken naar de toekomst. En we zijn allemaal boefjes, natuurlijk. Als je de wet kunt rekken om drie euro terug te krijgen van de belasting, dan zal je dat waarschijnlijk niet laten. Nee, ik zie mijn werk niet door een morele bril.”

Heb je last van beroepsdeformatie, eigenlijk?

“Dat krijg je. Ik kijk wel eens naar buiten, en dat beeld van de ambtenaar wil in graag in stand houden. Ik zag eens een man uit een Toyota Prius stappen en wist meteen dat het een deurwaarder moest zijn. Die komen nooit aanrijden in een oude Chevrolet Camaro, bijvoorbeeld. Ze rijden bijna allemaal Prius. Dat zijn van die gekke dingen. Wij ambtenaren lopen ’s middags ook  graag een rondje. Laat ik dat beeld ook niet weghalen. Dan zie ik vaak dingen waarvan ik denk dat het niet kan kloppen: een dure auto op de oprijlaan, om maar iets te noemen.”

Toch kan je ook bevooroordeeld zijn?

“Absoluut. Daar moet je altijd voor waken. Die auto kan van bezoek zijn, of van de huisarts.”

Hoe zit het eigenlijk met de nieuwe huishoudtoets?

“Het is toch wachten op jurisprudentie. Ik geef ook een cursus terugvordering en verhaal aan de Bestuursacademie en daar zijn we hier ook niet zozeer mee bezig. Mensen die het werk al jaren doen, willen vooral weten of hun methoden niet te veel zijn ingesleten.”

Is het onderzoek naar fraude lastiger als het gaat om mensen die alimentatie ontvangen?

“Fraudeonderzoek in situaties waar alimentatie in het spel is, is vaak niet moeilijker omdat ex-partners of de ouders van een van hem soms frustraties overhouden aan de echtscheiding. Sommigen klappen daardoor juist uit de school, bijvoorbeeld. met info als ‘zij woont al weer samen’ of, ‘nu zie ik de kleinkinderen nooit meer’, enzovoort. Ik let er wel op dat deze info gekleurd kan zijn.”

En welke fraude is moeilijk te ontdekken?

“Wietplantages zijn niet eenvoudig. Ik kreeg onlangs een tip van een gasmeteropnemer, en daar heb je het belang van je netwerk, dat er iets niet klopte in een woning hier in de gemeente. De bijstandsgerechtigde eigenaar liet telefonisch weten dat hij ‘ontzettend stout’ was geweest. Ik zei: komt u maar even langs dan.”