Programma voor aardgasvrije wijken: knelpunten en haperingen

Na ruim twee jaar pionieren met het aardgasvrij maken van wijken is er nog maar weinig bereikt. De ervaringen uit de eerste ronde proeftuinen van het Programma Aardgasvrije Wijken bevestigen vooral een veelvoud aan knelpunten. Wat nu?

De afgelopen twee jaar zijn welgeteld 614 woningen van het aardgas af gehaald. Zo blijkt uit de voortgangsrapportage van de eerste groep van 27 gemeentelijke proeftuinen in het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Dat is aanzienlijk minder dan in de oorspronkelijke planning voor eind 2020 in de aanvragen van de gemeenten stond.

Gemeenteregie proeftuinen

Doel van het PAW is uiterlijk 2030 in een zestigtal proeftuinen verspreid over het land zo’n 40.000 huizen met uiteenlopende warmteoplossingen aardgasvrij te maken. Gemeenten voeren de regie over de PAW-proeftuinen. Per proeftuin draagt het Rijk uit de PAW-pot zo’n 4 tot 6 miljoen euro bij. Dit geld is vooral bedoeld om de overstap op waterstof betaalbaar te maken voor bewoners.

Draagvlak is de achilleshiel van de energietransitie. Er zijn nu 46 proeftuinen. De 27 projecten van de eerste ronde zitten grotendeels in de uitvoeringsfase. Programmadirecteur Jos van Dalen van het PAW heeft wel een verklaring voor het teleurstellende tempo.

‘Iedereen heeft zich verkeken op de grote complexiteit. In zo’n wijkgerichte aanpak moeten bijvoorbeeld alle eigenaren van gebouwen en infrastructuur – woningcorporaties, woningeigenaren, eigenaren van vastgoed, netbeheerder en warmtebedrijf – samenkomen en hun investeringen op elkaar afstemmen. Ook in tijd. Dat is echt ingewikkeld. Zeker als er een warmtenet wordt aangelegd,’ zegt hij op de website van het programma.

Communicatie energietransitie

Ook de weinig consequente en onregelmatige communicatie van gemeenten om bewoners bij het proces te betrekken, is een probleem, aldus het voortgangsrapport. Door andere maatschappelijke opgaven als een betere leefomgeving en werkgelegenheid mee te nemen, met name in sociaal kwetsbare wijken, kunnen gemeenten het draagvlak vergroten. Tot dat inzicht zijn ze zelf overigens ook gekomen, blijkt uit het rapport.

Voor de aanleg van warmtenetten missen gemeenten nog de wapens die ze hopen met de nieuwe Warmtewet aangereikt te krijgen. Pas dan hebben ze de benodigde speelruimte om lokaal op duurzame warmtenetten te kunnen sturen.

Transitievisie Warmte

Het is de bedoeling dat andere gemeenten van de PAW-ervaringen leren voor het opstellen van hun Transitievisie Warmte, die eind 2021 af moet zijn. Van de 352 gemeenten, zo is bekend uit nog niet officieel gepubliceerde gegevens uit de voortgangstool van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Rijk, zijn er op dit moment 150 bezig met het opstellen van een dergelijke visie. Twintig gemeenten hebben eerder al een conceptversie gepubliceerd.

In maart presenteerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) al een kritische analyse van het PAW. Ook daarin komen veel knelpunten naar voren. Gemeenten worstelen met het financiële plaatje voor het vergroenen van hun wijken. Dezelfde conclusie wordt getrokken in de recente voortgangsrapportage. De proeftuingemeenten stellen een aanvullende rijksbijdrage nodig te hebben om hun businesscase rond te krijgen. Het nieuwe kabinet moet daar de middelen voor beschikbaar stellen.

Deelname afdwingen

Ook ontbreekt het gemeenten aan de wettelijke instrumenten om de kleine groep huishoudens die niet mee wil doen, aan te pakken. Omdat niet iedere bewoner een aansluiting op het duurzame warmtenet wil, moet er een dubbele infrastructuur komen, wat aanzienlijke extra kosten veroorzaakt. De proeftuingemeenten stellen klip-en-klaar dat een wijkgerichte aanpak op basis van louter vrijwilligheid niet haalbaar is. Het nieuwe kabinet zou gemeenten dus in staat moeten stellen deelname af te dwingen.

Ook zijn er praktische belemmeringen. Zo liep PAW-deelnemer Nagele, een dorp in de Noordoostpolder dat zonnecollectoren op de daken van woningen wil plaatsen, tegen de beperkingen van de Woningwet aan. Ook zag de gemeente aanvankelijk de broodnodige subsidie uit de SDE+ (Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie) aan haar neus voorbijgaan. Maar na driekwart jaar discussie ging de geldkraan alsnog open.

Minder ambitieus

In de derde ronde, komend najaar, zal het PAW inzetten op minder ambitieuze warmtetechnieken. Zo wordt de inzet van waterstof door veel bewoners nog als sciencefiction ervaren. Daarbij weigert men als proefkonijn te dienen. Daarom willen de denkers achter het programma dat nieuwe proeftuinen het isoleren van woningen en andere pragmatische oplossingen beter in beeld brengen, zoals de hybride warmtepomp – een tussenstap in de energietransitie, zo is het idee.

Maar ook op warmtepompen neemt de kritiek toe, met name vanwege de volgens de VNG ontoereikende geluidseisen die sinds begin april van kracht zijn. Deze ontnemen gemeenten de mogelijkheid voor lokaal maatwerk.

Tagged With: aardgasvrij, energietransitie Filed Under: Energie, Ruimte & Milieu