Moeten bestaande woningen straks verplicht van het aardgas af, en tegen welke prijs? De ruis daarover is aangezwollen tot de democratische achilleshiel van het beleid.
Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) constateerde deze week dat de legitimiteit van het beleid om wijken van het gas af te sluiten onder vuur ligt. Woningeigenaren reageren ‘fel’ op het idee dat ze mogelijk verplicht maatregelen moeten nemen voor de ‘gastransitie’. Onzekerheid over de kosten en twijfels over het nut spelen een rol. Maar ook uitgesproken voorstanders willen duidelijkheid, waaraan het ontbreekt.
Wijkgerichte aanpak
De eerste mijlpaal, zoveel is bekend, ligt bij het verduurzamen van 1,5 miljoen woningen in de komende tien jaar. De uitvoering wordt overgelaten aan gemeenten, die regionale energiestrategieën en een wijkgerichte aanpak moeten ontwikkelen. Dit is opgenomen in het Klimaatakkoord. Dat de lokale overheden hiermee instemmen is overigens nog geen gelopen race, maakten ze eerder duidelijk.
Wordt het akkoord goedgekeurd, dan heeft het Rijk instrumenten in handen om af te dwingen dat gemeenten er uitvoering aan geven. Het decentrale bestuur krijgt op zijn beurt juridische mogelijkheden om inwoners van het gas af te sluiten, ook onwillige. Maar hoe dit bestuurlijke wapengekletter precies zal neerdalen, is allesbehalve helder.
Voor het blok
Ontvangen woningeigenaren straks bijvoorbeeld domweg een brief die hen voor het blok zet? De politieke gevoeligheid van die vraag werd onlangs duidelijk tijdens een Twitter-discussie tussen voormalig minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken en fractieleider Gert-Jan Segers van regeringspartij ChristenUnie.
Segers beweerde eerst van niet, maar moest zijn ongelijk erkennen. Wel merkte hij op dat de verplichting alleen kan worden opgelegd als woningeigenaren daarna spekkoper zijn.
Dat gebeurt als in een wijk het aardgasnet sws vervangen moet worden of als het kosteneffectief/woonlastenneutraal kan. Daarna gaat je energierekening omlaag vanwege de schuif (gas duurder, electra goedkoper). Waar zit nog pijn? Bij mensen die per se een hogere rekening willen?
— Gert-Jan Segers (@gertjansegers) July 14, 2019
Het Klimaatakkoord stelt inderdaad volstrekt anders dan Segers deed voorkomen ‘dat de gemeente besluit wanneer welke wijk van het gas afgaat’. Dat gebeurt via het Omgevingsplan, waarvoor de wetgeving per 1 januari 2021 in werking moet treden. Nog datzelfde jaar dienen de besluiten te worden genomen.
Geen jackpot
Zit die brief aan de woningeigenaar straks dan wel in een goudglanzende envelop, zoals Segers het dan maar lijkt te verkopen? De voorwaarden zijn nog inzet van onderhandelingen, laat de VNG weten. Maar gemeenten hebben daarbij niet als inzet om de jackpot te beloven. Ze hopen vooral dat het inwoners geen geld zal kosten. Het moet ‘woonlastenneutraal’ in beleidsjargon.
Dat gemeenten juridische mogelijkheden in handen krijgen, wil misschien nog niet zeggen dat ze die ook wensen te gebruiken? Het is immers formeel de gemeenteraad die het Omgevingsplan goedkeurt. Inwoners krijgen daarbij ook een vinger in de pap, zo wordt steeds gezegd, via participatie vooraf en eventueel langs de weg van beroep achteraf. Maar helaas: ook hierbij gelden serieuze beperkingen.
Gratis Whitepaper | Het omgevingsplan en het rechtsstatelijk tekort
Het profiel van de gemeenteraad als lokale wetgever wordt onder de Omgevingswet versterkt.
Welke mogelijkheden biedt dat?
Dwingend karakter
Zo doorkruist het Klimaatakkoord de bevoegdheid van de raad: gemeenten moeten eenvoudigweg plannen opstellen om wijken af te sluiten. Beroepsmogelijkheden voor burgers worden beperkt tot gevallen waarin de gemeente niet kiest voor de goedkoopste uitvoeringsvariant. En participatie betekent in de praktijk vaak geen echte betrokkenheid bij de besluitvorming, dat zal nu vermoedelijk niet anders zijn, tekent het SCP aan.
Dit sterk dwingende karakter roept weerstand op, wat wellicht nog overkomelijk zou zijn als daarover helderheid werd geboden. Deelnemers aan gespreksgroepen van het planbureau die aanvankelijk sceptisch reageerden, trokken althans bij als de verplichtingen ondubbelzinnig met vijf à tien jaar voorbereidingstijd zouden worden aangekondigd. Dan zou men alvast stappen kunnen zetten of sparen.
Averechts effect
De voortdurende onduidelijkheid en de schijn van democratische participatie werken daarentegen averechts. Er is weinig vertrouwen in het beleid, maar men ondergaat het gelaten. Ook degenen die wel iets zouden willen doen, haken af vanwege de onzekerheden. Gemeentelijke besluiten dreigen straks zelfs stilletjes genomen te worden zonder dat mensen het in de gaten hebben, waarschuwt het SCP. Of dat met een sisser afloopt, valt te bezien.
4 reacties
Laatst nog een stroomstoring gehad. Blij dat ik nog “aan het gas” zat en zo een alternatief had om te koken. Bij langdurige stroomstoringen zou mijn woning nog verwarmd kunnen worden door de gasbranders aan te zetten. Welk alternatief hebben woningen zonder gasvoorziening nog als het stroomnetwerk het laat afweten? Als woningen gedwongen van het gas af moeten zou naar mijn mening ook een alternatief voor het verwarmen van de woning moeten worden geboden dat niet afhankelijk is van het landelijke stroomnetwerk. Dat kan door het mogelijk te maken dat bij een stroomstoring elke woning kan overschakelen naar stroom die via de eigen zonnepanelen wordt opgewekt en is opgeslagen in een back-up opslagaccu of stroom geleverd van een generator. Zo kunnen woningen zelfs volledig zelfvoorzienend worden. Is daar al eens over nagedacht?
‘Nog datzelfde jaar dienen de besluiten te worden genomen.’ Klopt volgens mij niet. Ik denk dat wordt verwezen naar de Transitievisie Warmte die elke gemeente dat jaar klaar moet hebben? Daarin staat niet keihard, als definitief besluit, wanneer welke wijk van het gas af moet. Die planning van welke wijk wanneer van het gas af gaat, is dan nog niet meer dan een eerste inschatting. Dat kan ook niet anders.
Klopt, gaat om transitievisie, die toch wel het beschreven detail bevat volgens het klimaatakkord:
“De gemeente wordt verplicht uiterlijk 31 december 2021 een transitievisie warmte te hebben vastgesteld. Rijk en VNG bezien uiterlijk juli 2019 hoe dit wordt vormgegeven. In de transitievisie warmte
wordt per wijk van de gemeente het tijdspad – van isoleren en aardgasvrij maken met het
oog op het CO2 arm maken van de gebouwde omgeving – aangegeven”
Het SCP hierover:
“De Omgevingswet vormt vanaf 2021 het wettelijk kader dat van toepassing is op gemeentelijke omgevingsplannen,
en dus ook op de wijkaanpak aardgasvrij. In de omgevingsplannen vallen dan de
uitwerkingen van de gemeentelijke omgevingsvisies en programma’s samen met de Regionale
Energie Strategieën en de ‘transitievisie warmte’ (rvo 2019). Formeel is geregeld dat
de gemeente bij de ontwikkeling van een omgevingsplan in een kennisgeving aangeeft hoe
het participatietraject eruit komt te zien. Onduidelijk is hoe deze kennisgeving met burgers
gecommuniceerd zal worden. Een belangrijke vraag is of wijkbewoners een omgevingsplan
herkennen als het plan waarin een besluit over de wijkaanpak naar aardgasvrij besloten
ligt, te midden van legio andere belangrijke publieke zaken (nieuwbouw, groen, verkeer,
parkeerplekken, sportfaciliteiten, speelvoorzieningen, enz.). Kortom, doorzien burgers dat
instemming met een omgevingsplan betekent dat de aardgasalternatieven in de betreffende
wijk worden vastgelegd en daarmee ook meteen de opties voor de eigen woning?”
Gert-Jan Segers, wanneer gaat de haan kraaien?