Elke vijf jaar kunnen Europeanen naar de stembus voor een nieuw Europees Parlement. Dit jaar stemt Europa van 23 tot en met 26 mei, Nederland al direct op 23 mei. Nog even wat feiten en weetjes voor gemeenten op een rij.
De colleges van burgemeester en wethouders van gemeenten zijn verantwoordelijk voor de organisatie van de Europees Parlementsverkiezingen. Zoals het inrichten van stemlokalen en het aanstellen van stembureauleden. Verder houden gemeenten toezicht op regels die gelden voor het voeren van een verkiezingscampagne door politieke partijen. Een stembureau moet neutraal zijn ingericht, er mogen bijvoorbeeld geen partijposters hangen. Ook in de directe omgeving van het stembureau mag niemand op wat voor manier ook reclame maken voor een partij.
Bijzondere locaties
Om de opkomst bij de verkiezingen te verhogen kiezen veel gemeenten ervoor om stemlokalen te openen op bijzondere locaties. Op 23 mei is de nieuwe terminal op Lelystad Airport tussen 7.30 en 23.00 uur een stembureau. Volgens de gemeente ‘een unieke kans om een kijkje te nemen in de ontvangsthal’. Wie niet in Lelystad woont, moet bij zijn of haar eigen gemeente een pas aanvragen om in de terminal te kunnen stemmen.
Centraal tellen
Circa 75 gemeenten doen mee aan een experiment met het centraal tellen van de stembiljetten. Dat houdt in dat er na het sluiten van de stembussen uitsluitend op lijstniveau wordt geteld en niet op de afzonderlijke kandidaten. De stemmen op de kandidaten worden normaal gesproken een dag na de verkiezingen geteld op een centrale locatie. Maar omdat andere lidstaten ook nog op vrijdag, zaterdag of zondag kunnen stemmen wordt de centrale stemopneming bij de EP-verkiezing gehouden op de maandag na de stemming, op 27 mei 2019.
Niet-Nederlanders
Niet-Nederlanders die onderdaan zijn van een andere EU-lidstaat, hebben onder een aantal voorwaarden in Nederland stemrecht voor EP-verkiezingen. Zo moeten ze op de dag van de kandidaatstelling op 9 april 2019 hun werkelijke woonplaats hebben in het Europese deel van Nederland (dus niet Aruba, Curaçao en Sint Maarten).
Het Verenigd Koninkrijk was op de dag van de kandidaatstelling nog lid van de EU. Daarom krijgen Britse burgers die zich hebben geregistreerd voor deelname aan de verkiezing een stempas. Die kiesgerechtigheid blijft gehandhaafd, ook al zou het VK nog voor de verkiezingen uit de EU vertrekken. Nu de Brexit is uitgesteld tot na 22 mei, doen de Britten sowieso nog mee aan de verkiezingen.
Uitslagen online
Gemeenten moeten de processen-verbaal van de verkiezingsuitslagen sinds dit jaar online publiceren. De precieze regels zijn afhankelijk van of een gemeente wel of niet meedoet aan het experiment met centraal tellen. Bij de gecombineerde verkiezingen op 20 maart bleek dat veel experimenteergemeenten wél het proces-verbaal van het gemeentelijk stembureau publiceerden, maar niet de bijlagen met de door de telteams ingevulde uitslagen per stembureau. Ook de bijlagen moeten worden gepubliceerd.
Toegankelijke stembureaus
Ook nieuw in 2019 is dat in principe alle stembureaus toegankelijk moeten zijn voor mensen met een beperking. Hiervoor geldt het ‘pas toe of leg uit’ principe. Als dit niet het geval is, moet het college de raad via een brief informeren waarom dit niet is gelukt. Er is een uitgebreide checklist opgesteld door het ministerie van Binnenlandse Zaken met alle punten die moeten worden nageleefd in en rondom de stemlokalen.
Aanvankelijk leefden veel zorgen over de toegankelijkheidseis vanwege de kosten voor benodigde aanpassingen. De criteria zijn daarom op een aantal punten versoepeld. Gemeenten krijgen de mogelijkheid om het stemlokaal met andere middelen aan te duiden dan alleen met borden.
Veranderingen
Ten opzichte van de vorige Europese verkiezingen vijf jaar geleden is op het punt van toegankelijkheid onder meer veranderd:
- Er moet een alternatieve entree zijn beschreven indien de hoofdentree niet toegankelijk (te maken) is.
- De maximale afstand tot een parkeerplaats voor gehandicapten (GPA) vanaf de entree is verhoogd van 50 meter naar 100 en in voetgangersgebieden mag dit maximaal 200 meter zijn. Als er voldoende parkeergelegenheid te verwachten is, is het niet meer nodig om een GPA op maximaal 100 meter beschikbaar te stellen. Voor stemlokalen op stations gelden de eisen op dit gebied niet.
- Op maximaal 50 meter van de entree van het stemlokaal moest er vanaf de rijbaan een toegankelijke oprit naar het trottoir beschikbaar zijn. Hier is aan toegevoegd: tenzij de verkeerssituatie dit niet toelaat. In dat geval moet de oprit zo dicht mogelijk bij de entree van het stembureau zijn aangebracht.
- Moest er voorheen een leesloep zonder specifieke criteria aanwezig zijn, nu moet er één die vier maal vergoot en met een lichtopbrengst van min. 3.000 goed zichtbaar aanwezig zijn op de stemtafel.
- 1 van de 5 stoelen in de stemruimte moet voortaan voorzien zijn van armleuningen.
Software gevoelig voor risico’s
De Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV) die de meeste gemeenten gebruiken om stemmen op te tellen is na zo’n tien jaar aan vervanging toe en draait op verouderde onderdelen. Er zijn wel maatregelen genomen om de veiligheidsrisico’s te verkleinen, maar als de instructies niet goed worden nageleefd kan het proces mogelijk gehackt worden. Computers die worden gebruikt mogen zeker niet verbonden zijn met internet. Opties als wifi en bluetooth moeten volledig worden uitgeschakeld in de basisinstellingen van het systeem. De pc’s dienen op een volledig ‘schone’, vers geïnstalleerde versie van een up-to-date besturingssysteem te draaien. Als er eerder andere werkzaamheden zijn verricht op de machine moet alles opnieuw worden geïnstalleerd. Ook moeten alle overbodige functies van het apparaat uitgeschakeld of verwijderd worden.
