Lokale politiek slechts voor liefhebbers

Een kleine groep liefhebbers is druk bezig met gemeenteraadsverkiezingen, terwijl de meeste inwoners daar weinig tot geen belangstelling voor hebben. Het is een van de vijf beelden van campagnes, die in kaart zijn gebracht door vergelijkend onderzoek.

De mensen die in de aanloop naar een gemeenteraadsverkiezing met een windjack aan hun folders proberen te slijten op de markt of bij het station zijn deel van een select gezelschap. Ze doen hun best de aandacht voor hun partij te vragen. Hoe meer de verkiezingsdag in beeld komt, hoe meer vrije tijd door deze doorzetters wordt besteed aan de campagne. Canvassen, folderen, debatten. Ook in maart van dit jaar waren dit weer de gebruikelijke activiteiten, concludeert het rapport Bevlogen en begrensd (zie bijlage).

“De organisatie van de campagne is vrij klein”, staat in het onderzoek van bestuurskundige Julien van Ostaaijen, verbonden aan de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur. “De campagne wordt per partij getrokken door een paar man, soms één.”

Vergeleken met andere verkiezingsjaren is het nog lastig om trendbreuken te vinden. Sociale media zijn definitief gevestigd als communicatiemiddelen bij campagnes. Ze nodigen meer uit tot een dialoog met inwoners dan het contact op straat. Vanachter het scherm gaan discussies er ook vaak wat scherper aan toe. Dat lokale partijen steeds meer domineren, wordt ook met dit onderzoek weer onderstreept.

Vijf beelden
“De lokale verkiezingen en de bijbehorende campagnes zijn een bijzonder schouwspel”, concludeert Van Ostaaijen. “De betrokken acteurs concurreren met elkaar om de publieke aandacht, maar weten ook dat ze na de voorstelling mogelijk nog jaren met elkaar moeten samenwerken. Het publiek is echter, helaas, maar matig geïnteresseerd in de hele voorstelling.” Het onderzoek besluit met deze vijf beelden van verkiezingen:

1. De gemeenteraadsverkiezing als strijd om de aandacht
   
   Het hoort er simpelweg bij, de campagne. “Anderzijds is meedoen belangrijk voor de zichtbaarheid. De campagne is grotendeels een strijd om de aandacht, het bereiken van de kiezer via media-aandacht. Er wordt door betrokkenen gedacht in termen van exposure. Het uitdragen van de boodschap staat centraal, maar het echte debat met de inwoners vindt veel minder vaak plaats.”
2. De gemeenteraadsverkiezing als zoektocht naar verschillen
   
   Veel verschil is er niet, geven voor het onderzoek ondervraagde politici wel toe. “Voor tachtig procent willen we hetzelfde”, aldus één van de betrokkenen. “Lokaal bestuur is vooral ‘praktisch bestuur’ en dat zie je terug in de campagne. Kiezers vinden dat er niet veel te kiezen is en politici bevestigen dat. De wat matte vorm van de campagnevoering is daar volgens velen het meest betreurenswaardige gevolg van.”
3. De gemeenteraadsverkiezing als broertje van de landelijke verkiezing
   
   De landelijke politiek is niet weg te denken bij lokale verkiezingen. “De ruimte voor het voeren van een lokale campagne neemt niet weg dat kiezers zich bij hun stemkeuze (groten)deels laten leiden door hun beeld van de landelijke politiek. Lokale politici weten dit en ondergaan het besef dat hun rol in de campagne maar beperkt van invloed is op de verkiezingsuitslag enigszins gelaten.”
4. De gemeenteraadsverkiezing als inmenging in coalitieonderhandelingen
   
   Verkiezingsuitslagen zijn niet de alfa en omega. “De uiteindelijke samenstelling van een college wordt grotendeels bepaald door persoonlijke en politieke verhoudingen zoals die de jaren voorafgaand aan de verkiezingen gegroeid zijn, met een nadruk op de laatste maanden. De verkiezingen zijn daarmee geen betekenisloze interventie, maar verre van allesbepalend en vaak niet dominant.”
5. De gemeenteraadsverkiezing als een door lokale liefhebbers verzorgd schouwspel
   
   “De lokale politiek vormt daarmee een eigen genootschap, maar wel klein en op dorpsniveau: het is een wereld waar men elkaar kent en op elkaar let. Nergens wordt dit zo zichtbaar als bij de verkiezingsdebatten. Veel debatten worden voornamelijk bezocht door de deelnemende politici en hun aanhang. Er is afstand tot de kiezers, niet omdat politieke partijen een gesloten bolwerk willen zijn. De lokale politici proberen hun enthousiasme wel over te brengen en zo tevens nieuwe aanwas te krijgen, maar veel kiezers laten zich maar moeilijk betrekken.