De herverdeling binnen het Gemeentefonds, de belangrijkste bron van inkomsten voor lokale overheden, leidt tot forse verschuivingen van geldstromen. ‘Het ontbreekt echter aan een degelijk onderbouwd inhoudelijk verhaal,’ zo schrijft de Raad voor het Openbaar Bestuur in zijn kritische advies.
Volgens de raad is het ‘niet verstandig’ de plannen van het kabinet ‘zonder meer in te voeren’. Het nieuwe verdeelmodel houdt desondanks een verbetering in: zo is het eenvoudiger dan de huidige verdeelsleutel voor de circa 30 miljard euro. Door de vele tekortkomingen is het wel noodzakelijk ‘veel eerder’ te evalueren dan in 2027, zoals minister Ollongren van Binnenlandse Zaken voor ogen heeft. De invoering staat vooralsnog gepland voor 2023.
De ROB is een criticus van het eerste uur als het gaat om de herverdeelplannen. De hele operatie zou op de lange termijn weinig oplossen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de mogelijkheid voor gemeenten om extra belasting te heffen. ‘Het is echter niet aan de raad om goed- of afkeuring aan het voorstel te geven. De raad ziet het als zijn taak het nu voorliggende voorstel zakelijk, kritisch en onafhankelijk te wegen,’ zo schrijft de raad zelf.
Per inwoner 60 euro meer of minder
Deze weging wijst uit dat er flinke herverdeeleffecten optreden. ‘Bij volledige invoering van het nieuwe verdeelvoorstel zouden ongeveer vijftig gemeenten er meer dan 60 euro per inwoner op achteruit gaan en zo’n veertig gemeenten meer dan 60 euro op vooruit.’ Waarop deze keuzes van het Rijk gebaseerd zijn, werd al schimmig bevonden in de tussenrapportage ruim een half jaar geleden. De oproep daarbij aan de minister om meer duidelijkheid te scheppen, lijkt weinig of geen resultaat te hebben gehad.
De bezwaren in het definitieve advies zijn althans in grote lijnen dezelfde: ‘Het voorstel vertoont patronen die niet uitlegbaar zijn, bevat keuzes die meer bestuurlijke verantwoording behoeven en moet beter rekening houden met de draagkracht van gemeenten,’ schrijft ROB-voorzitter Polman. ‘Het ontbreekt aan een degelijk onderbouwd inhoudelijk verhaal dat verklaart waarom bepaalde gemeenten volgens de modellen lagere of hogere kosten hebben en zodoende een lagere of hogere uitkering moeten krijgen.’
Peiljaar 2017 geeft vertekening
Deze manco’s moeten direct worden aangepakt, mocht het nieuwe kabinet besluiten tot invoering van de plannen. Zo is voor de verdeling van gelden in het sociaal domein 2017 als peiljaar gebruikt. ‘Dit leidt tot vertekening, een overschatting van grootstedelijke kenmerken en onuitlegbare patronen.’ Een model dat ‘gericht is op uitgaven uit het verleden’ mag niet de verdeling voor de komende jaren bepalen en heeft dus acuut aandacht nodig, vinden de adviseurs.
De ROB spreekt van ‘niet-vrijblijvende randvoorwaarden’, waarmee de minister aan de slag moet. Bovendien is de herverdeling onderaan de streep té fors, zeker om ineens door te voeren, aldus de raad. ‘Stapsgewijs’ zou al beter zijn, in drie etappes van maximaal 15 euro per inwoner per jaar. Daarbij heeft de nieuwe verdeling een ‘beperkte houdbaarheid’ als het aan de raad ligt.
Geef een reactie