De beoogde herverdeling binnen het Gemeentefonds, de rijksbijdrage die in het merendeel van de gemeentelijke inkomsten voorziet, leidt tot onbegrijpelijke verschuivingen, vooral voor het sociaal domein. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) die nadere inzage in het goochelen met de miljarden vraagt.
De raad dringt aan op een ’transparant en openbaar’ proces van dit belangrijke onderwerp voor lokale overheden, die kampen met ernstige financiële tekorten. Daarom willen de adviseurs ‘inzicht hebben in de inhoudelijke onderbouwing van de uitkomsten van de verdeling. De uitleg is tot nog toe vooral technisch van aard geweest.’ Dat schrijft de raad in een tussenrapportage waar minister Ollongren van Binnenlandse Zaken om heeft gevraagd.
Geen uitzonderingen
Vooral gemeenten in Friesland en Groningen ondervinden ‘forse nadelige effecten’, zo schreef minister Ollongren in de adviesaanvraag aan de ROB. Om deze gemeenten te ontzien overweegt zij een uitzondering te maken. Maar uitzonderingen hebben niet de voorkeur van de raad: ‘Dit ondergraaft de legitimiteit van het stelsel als geheel.’ Het adviesorgaan wil dat er eerst ‘binnen het systeem’ naar oplossingen wordt gezocht.
Herverdeling niet helder
Een aantal uitkomsten van de herverdeling, zoals voor de Noordelijke gemeenten, vallen de raad op doordat ze ‘contra-intuïtief ‘ zijn of niet helder worden uitgelegd door het ministerie. ‘Dit geldt met name voor het sociaal domein, waar een grote groep gemeenten met negatieve herverdeeleffecten opvalt, terwijl die niet bekendstaan als gemeenten met weinig problematiek of lage kosten dan wel een hoog vermogen te voorzien in eigen inkomsten.’
Positieve effecten
Andere gemeenten hebben meer geluk in de black box van het departement. ‘Een specifieke groep gemeenten met sterk positieve herverdeeleffecten valt op,’ schrijft de raad, ‘waarvan (weliswaar anekdotisch) bewijs is dat die na het peiljaar 2017 forse ingrepen hebben gedaan die de uitgaven in het sociaal domein hebben verlaagd.’
Sleutelen lost niets op
Eerder liet de raad al weten geen voorstander te zijn van de herverdeling. Het gesleutel aan de systematiek ‘biedt geen oplossing voor de structurele onevenwichtigheid in de bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen het Rijk en de gemeenten’. De bekostiging van het sociaal domein zou juist een ‘pas op de plaats’ verdienen.
‘Herverdeling van tekorten’
De nieuwe verdeling van het Gemeentefonds zal volgens de laatste planning pas plaatsvinden op 1 januari 2023. Dat betekende een jaar uitstel, zo kondigde het demissionaire kabinet in december aan. ‘Toch maken gemeenten zich nu al zorgen over de gevolgen hiervan,’ meldt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. ‘Als de omvang van het fonds niet groter wordt, dreigt het een herverdeling van grote tekorten te worden.’
Geef een antwoord