Statushouders lopen een hoog risico langdurig financieel in de knel te komen, zo blijkt uit recent onderzoek van de Nationale Ombudsman. Huishoudboekje, een initiatief van gemeente Utrecht, Nijmegen, Amsterdam, en de VNG, kan wellicht uitkomst bieden.
Uit het onderzoek Een status met weinig armslag is naar voren gekomen dat statushouders sneller dan gemiddeld in de problemen komen. Dit heeft te maken met een gebrek aan basiskennis van de Nederlandse taal en het financiële systeem. Daarnaast maken ze vaak onnodig extra kosten zonder financiële buffer. Verder kunnen onverwerkte traumatische gebeurtenissen uit het verleden en het ontbreken van een sociaal netwerk van invloed zijn, aldus Nationale ombudsman Reinier van Zutphen.
Zorgen
‘Op papier hebben statushouders recht op een sociaal minimum, maar in de praktijk worstelen ze vaak om rond te komen,’ concludeert Van Zutphen in het rapport. ‘De overheid is zich niet altijd bewust van de leefsituatie en bijzondere behoeften van statushouders. Het is nu te ingewikkeld voor deze burgers om zonder financiële zorgen mee te doen.’
Op 1 januari 2022 trad de nieuwe Wet inburgering 2021 in werking. De ombudsman is er niet gerust op dat de eerder geconstateerde problemen voor statushouders met de nieuwe wet zijn opgelost. Medio 2020 schreef hij al: ‘In het nieuwe inburgeringsstelsel kan de huidige groep inburgeraars nog steeds niet profiteren van een meer op de persoon gerichte en daarom beter aansluitende aanpak. Zij moeten nog jaren in een traject onder het huidige, falende, stelsel inburgeren.’
Knelpunten
Uit het onderzoek komen diverse knelpunten naar voren. Zo constateert de ombudsman onder meer dat de financiële begeleiding en manier van financieel ontzorgen van statushouders sterk verschillen per gemeente. Ook hebben statushouders te maken met veel verschillende overheidsinstanties. Dat zorgt voor problemen wanneer deze niet goed met elkaar samenwerken. Tot slot sluit de administratieve werkelijkheid vaak niet aan bij de leefsituatie van de statushouders.
Voor gemeenten is het bovendien een tijdrovend proces, zo blijkt onder meer uit een quote van een gemeenteambtenaar in het rapport: ‘Het vraagt veel tijd om statushouders wegwijs te maken in de verschillende loketten. Vertrouwen is daarbij essentieel.’
Financiële begeleiding
Een belangrijke aanbeveling van de Ombudsman is te zorgen voor goede financiële begeleiding van de statushouders door gemeenten. De wet verplicht gemeenten de betaling van vaste lasten uit handen te nemen gedurende de eerste zes maanden. In die tijd zouden de statushouders door de gemeente begeleid moeten worden naar financiële zelfredzaamheid.
Gemeenten voeren dat elk op een eigen manier uit. Dit leidt tot verwarring bij de statushouders zelf, maar ook bij het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de vrijwilligers en medewerkers van VluchtelingenWerk.
Huishoudboekje
Het concept Huishoudboekje, dat is ontwikkeld door Utrecht met steun van Nijmegen, Amsterdam en VNG Realisatie, zou hier soelaas kunnen bieden. En daarmee de inburgering vergemakkelijken. Huishoudboekje is een dienst van gemeenten, waarmee inwoners financieel worden ontzorgd nog voordat financiële problemen ontstaan, aldus de VNG.
Huishoudboekje bestaat uit een aanpak en een applicatie. De aanpak behelst onder andere dat de gemeente meer als dienstverlener dan als hulpverlener optreedt. Door naast de statushouder te gaan staan, kan gewerkt worden aan een goede band tussen inwoner en de gemeente. Het Huishoudboekje richt zich uitsluitend op de inkomsten en de essentiële vaste lasten.
Zo voorkomt Huishoudboekje mogelijke escalatie van schulden. Daarbij staat centraal dat Huishoudboekje betrouwbaar, toegankelijk en begrijpelijk is voor iedereen, en zeker voor de mensen die niet digitaal vaardig zijn. Voor gemeenten past het als een dienstverleningsconcept tussen budgetcoaching en budgetbeheer.
‘Common Ground’
De applicatie Huishoudboekje is opensourcesoftware, en door iedere gemeente met relatief weinig implementatietijd in te zetten. Het is gebouwd volgens de ‘Common Ground’-principes van de VNG. Dat betekent onder meer dat de software van de zogeheten community (gebruikers en ontwikkelaars) is. Geen enkele partij afzonderlijk kan er rechten op doen gelden. Naast VNG realisatie zijn Topicus, FourCo, True de project- en uitvoeringspartners.
Topicus heeft een optioneel dienstenpakket ontwikkeld dat zorgt voor continuïteit, veilige hosting en een servicebalie voor vragen rond Huishoudboekje. De applicatie zelf blijft echter van en voor gemeenten, zodat de gebruikers maximale invloed op de verdere ontwikkeling hebben. VNG Realisatie coördineert de samenwerking tussen de gebruikers.
Al mondjesmaat ingezet
Huishoudboekje wordt overigens al op kleine schaal ingezet voor statushouders. Zij hebben in het algemeen een andere behoefte dan mensen die traditioneel in de hoek van het budgetbeheer terechtkomen.
Statushouders zijn beter vergelijkbaar met mensen die bijvoorbeeld door een plotselinge lastige situatie (mantelzorg, arbeidsongeschiktheid) hun financiën deels uit handen willen geven om erger te voorkomen. Huishoudboekje is voor dergelijke situaties bedacht, aldus de ontwikkelaars.
Geef een antwoord