De steeds intensievere samenwerking tussen gemeenten roept vragen op over de onderzoeksbevoegdheid van de raad. Dat lokale enquêterecht, zoals het ook wel bekendstaat, is nu niet op de samenwerking toegesneden. Een regionale variant voor gemeenteraden gezamenlijk, verdient daarom serieuze overweging.
Bij de dualisering van het gemeentebestuur heeft de raad een nieuw instrument gekregen: het instellen van een onderzoekscommissie die het bestuur onder de loep kan nemen. Doel van dit middel is niet zozeer vergroting van de democratische controle, maar eerder een preventieve werking om te voorkomen dat zaken misgaan, aldus de regering bij de invoering. De zwaarte van het middel zit onder meer in de mogelijkheid bepaalde personen onder ede te horen. Zoals de regering hoopte, is slechts sporadisch gebruikgemaakt van dit middel.
Unieke motie
Recentelijk heeft de gemeenteraad van Oude IJsselstreek een motie aangenomen om te komen tot een dergelijk raadsonderzoek, hoewel de raad hierop later weer terugkwam. De collega’s van Aalten en Doetinchem lieten namelijk liever een onafhankelijk extern onderzoek uitvoeren. Dit was mijns inziens een unieke motie, omdat een onderzoek naar het functioneren van een samenwerkingsverband het onderwerp was. Een complicatie hierbij is dat het onderzoeksrecht van de gemeenteraad niet verder gaat dan het onderzoeken van het handelen van de eigen bestuurders binnen zo’n verband, aldus de regering bij de invoering.
Minister Ollongren liet bekijken of het lokale enquêterecht ook bij gemeenschappelijke regelingen ingezet zou kunnen worden. In het onderzoek, dat ik mede mocht uitvoeren en waarover ook deze site berichtte, wordt geconcludeerd dat het middel vooral zou passen bij beleidsmatige samenwerking tussen colleges en/of burgemeesters. Discussiepunt is dan nog of het recht moet worden toegekend aan iedere gemeenteraad afzonderlijk of aan een bepaalde meerderheid van de betrokken gemeenteraden gezamenlijk.
Samen onderhandelen
Het ligt voor de hand om het ‘regionale onderzoeksrecht’ toe te kennen aan gemeenteraden gezamenlijk. Besluitvorming hierover zou kunnen bij een bepaalde minderheid (bijvoorbeeld een derde), bij gewone meerderheid of bij gekwalificeerde meerderheid (bijvoorbeeld twee derde). De raden moeten in elk geval samen onderhandelen om tot de instelling van een gezamenlijke raadscommissie te komen. Onder de huidige wet kan dit eenvoudigweg niet: in een onderzoekscommissie kunnen slechts de leden van één raad zitting nemen.
Zo’n regionale onderzoekscommissie kan vervolgens bestuurders en ambtenaren, zowel zittende als gewezen, van het samenwerkingsverband horen. Zoals lokaal nu ook het geval is met bestuurders en ambtenaren van de gemeente. De lokale onderzoekscommissie kan ondertussen het handelen van de eigen bestuurders blijven controleren, met vooral in het achterhoofd hoe zij de gemeentelijke belangen dienen. De regionale evenknie zou juist onderzoek kunnen doen naar het handelen van het bestuur als geheel van het samenwerkingsverband.
Niet aan bestuurders
Een eventueel onderzoeksrecht voor bijvoorbeeld het algemeen bestuur van een openbaar lichaam zou mijns inziens minder toevoegen, omdat bestuurders dan (mede) zelf beslissen of het onderzoek wordt ingesteld. Welke keuze de minister op dit punt maakt zal te lezen zijn in het aangekondigde voorstel tot wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen, dat hopelijk snel voor internetconsultatie wordt opengesteld.
Geef een reactie