De raad verliest legitimatie, en dat is helemaal niet erg

Waren het eerst regionale samenwerkingsverbanden waardoor zaken aan gemeenten ontglipten, onlangs meldde het Rathenau Instituut dat de gemeenteraad óók bij digitalisering de aansluiting met de maatschappij misloopt. Loopt het systeem van gemeenteraden zo langzamerhand op z’n laatste benen? En zijn ‘burgerraden’ dan misschien een beter democratisch instrument?

Digitale technologie grijpt steeds meer om zich heen in de samenleving. Niet in de laatste plaats omdat er stilaan een generatie aan het roer komt die is opgegroeid met digitale middelen. Ook gemeenten maken in hun bedrijfsvoering en communicatie met inwoners steeds vaker gebruik van digitale technologie.

Het Rathenau Instituut constateert in het recente rapport Raad weten met digitalisering dat de maatschappelijke, ethische en sociale gevolgen van de om zich heen grijpende digitalisering niet of nauwelijks aan bod komen in de raad. Toch hét orgaan om de vinger aan de pols te houden. Een van de redenen volgens het rapport, is dat raadsleden kampen met gebrek aan kennis op dit gebied.

Democratische legitimatie

Dit vraagt om aandacht, want de effecten van het gebruik van digitalisering in de openbare ruimte zijn groot. Als voorbeeld noemen de deskundigen ‘slimme’ lantaarnpalen. Die geven niet alleen licht, maar kunnen cameratoezicht houden bijvoorbeeld om de veiligheid te bevorderen. Onderwijl kunnen elektrische voertuigen opladen aan de superlantaarnpaal.

Maar, wat betekent dit voor de vrijheid van burgers? En voor hun anonimiteit? Antwoorden op deze vragen zijn relevant voor het draagvlak onder de inwoners. Maar omdat gemeenteraden zich dus nauwelijks over digitalisering uitspreken, ontbreekt het aan democratische legitimatie van de beslissingen die worden genomen.

Einde levenscyclus

Erger bestaat haast niet, is de heersende gedachte. Zonder steun van de kiezers zaag je de poten onder het systeem weg. De vraag is dan ook: is het systeem met gemeenteraden werkelijk aan het einde van de levenscyclus belandt?

De coronacrisis geeft ruimte tot bezinning en biedt een uitgelezen kans voor verandering en nieuwe verbondenheid tussen bestuur en inwoners. Bij het formuleren daarvan gaat het niet alleen om solidariteit, maar ook om rechtvaardigheid en duurzaamheid. Initiatieven als Extinction Rebellion en #BeterNaCoronaNL laten zien dat dit leeft in de samenleving.

Burgerraden

Bij deze nieuwe benadering passen burgerraden als democratisch instrument beter dan gemeenteraden. In burgerraden kunnen inwoners méér dan eens in de vier jaar een vakje rood kleuren, ze krijgen de kans om mee te praten. In burgerraden voeren burgers zelf gesprekken met elkaar over hoe ze bijvoorbeeld hun wijk of dorp kunnen verduurzamen. Daarbij staat het ze vrij experts in te schakelen.

Uitgangspunt voor zo’n burgerberaad, is enerzijds dat er veel meer is dat mensen verbindt, dan dat hen scheidt. En anderzijds dat kennis, creativiteit en solidariteit nu onnodig worden beperkt, zoals burgers het ook vaak ervaren. Hier en daar wordt al geëxperimenteerd met burgerraden. Maar welke gemeente durft door te pakken?

Eric Leltz schreef het boek ‘Organisaties in transitie’, verzorgt lezingen over de transitie en geluk, en was 8 jaar fractievoorzitter voor GroenLinks in Ede.