Opinie Grijs gebied tussen inkoop en integriteit

Ken je dit van discussies met collega’s? Jíj bedoelt het één, je collega praat onbedoeld over het ander. Dat er geen heldere definitie van integriteit bestaat, helpt dit soort gesprekken niet verder.

Heb je het bijvoorbeeld over contractmanagement, contractbeheer of juist leveranciersmanagement? In zo’n geval helpt een algemeen geaccepteerde definitie. Zo is het ook met het begrip integriteit – maar dan in de overtreffende trap. Er zijn weinig andere onderwerpen waar je zo’n vruchtbare semantische discussie over kunt voeren.

Een heldere, in ons vakgebied algemeen geaccepteerde, afbakening ontbreekt vooralsnog. Omdat integriteit als één van de hoogst genoteerde competenties van inkopers staat aangeschreven, heeft iedereen er echter wel een mening over. Dat maakt consensus lastig. Cash geld accepteren als inkoper in ruil voor een opdracht is niet integer. Drie offertes opvragen en als inkoper niet in de beoordelingscommissie zitten is wel integer. Hier is weinig discussie over. Er zit echter nog een groot gebied tussen met vele tinten grijs.

De begrippen integriteit, fraude, ethiek, rechtmatigheid en doelmatigheid worden te pas en te onpas met elkaar in verband gebracht. Ik deed daar recent onderzoek naar bij inkopers in de publieke sector. Dat onderzoek bevestigde mijn beeld dat er nog een wereld te winnen is in het bepalen van de grenzen.

Rechtmatigheid inkoop
Is een rechtmatig uitgevoerde inkoopprocedure altijd integer? Is een doelmatige, maar niet rechtmatig uitgevoerde Europese aanbesteding per definitie niet integer? Kun je fraude plegen in een rechtmatig uitgevoerde aanbesteding? Wat doe je als inkoper als er door een ‘interne klant’ druk op je wordt uitgeoefend om leverancier x – omwille van de doelmatigheid – toch te contracteren? Wat doe je als je fraude bij een collega of een leverancier vermoedt?

Het zijn dilemma’s waar overheidsinkopers mee worstelen. Deze worsteling wordt er niet bepaald kleiner op nu ze van bestuurders, onder druk van de publieke opinie, niet automatisch de noodzakelijke rugdekking krijgen. Sterker nog, zo leert de casus bij de Nationale Politie, als je de schijn tegen hebt (er hoeft nog niets bewezen te zijn) dan kun je maar zo buiten spel worden gezet. Je kunt op je klompen aanvoelen dat dit angstige inkopers oplevert…

De oplossing hiervoor is niet zwart-wit. Er is niet één recept wat je kunt volgen om integriteit te ‘managen’. Maar de weg naar boven begin wel op één standaard manier: Maak het onderwerp integriteit bespreekbaar! Haal het uit de taboesfeer. Zet het wekelijks op de inkoopteam-agenda. Stel je kwetsbaar op en bespreek actuele of oude casussen. Deze belangrijkste aanbeveling uit ons onderzoek wordt ondersteund door PIANOo, zo bleek na presentatie van de onderzoeksresultaten.

Verkeerde voorbeeld
Een veelgehoorde klacht is dat het management of bestuur zelf het verkeerde voorbeeld geeft. Dat creëert een sfeer die niet echt stimuleert om zelf het ‘braafste jongetje uit de klas’ te zijn en misstanden aan de kaak te stellen. Toch helpt ook hier de problemen met inkopers onderling te bespreken. Bepaal samen waar voor jullie de grens ligt. Onderteken de NEVI beroepscode voor inkopers niet alleen, maar bespreek hem keer op keer met elkaar. Dit ben je als overheidsinkoper aan jezelf en de rest van Nederland verschuldigd.

Ien Dales vergeleek integriteit ooit met zwanger zijn. Je bent het of je bent het niet. Ik denk daar genuanceerder over (en dan bedoel ik niet het zwanger zijn).