De volksvertegenwoordigers die sinds maart van dit jaar onze Tweede Kamer bevolken mogen hopen dat ze hun termijn van vier jaar volmaken. Zeker is dat niet. Een kabinet kan vallen en dan is het gebruik om de Kamer te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Alleen deze eeuw is dat al vier keer gebeurd. Het politiek bestaan op het Binnenhof is ongewis.
Wat dat betreft zijn de leden van gemeenteraden beter af. Eenmaal gekozen zijn ze – tegenslag in de persoonlijke sfeer daargelaten – zeker van een zittingstermijn van vier jaar. Van risico’s op tussentijdse ontbinding is geen sprake. De raad zit vast in het zadel. IJzersterke positie. Wie doet je wat. Maar in het alledaagse functioneren lijkt dat wie doet je wat-besef nogal eens te ontbreken. Hoe vaak zie je niet dat raadsleden – of zelfs complete fracties – zich laten opsluiten in een hok waar ze niet thuishoren? Een positie waarin ze vergeten lijken te zijn dat zíj de baas zijn? Als journalist met een voorliefde voor staatsrecht verwonder ik me er over.
Coalitiedwang
Dan heb ik het niet over coalitiedwang: harde afspraken, waaraan je je als individueel lid van een coalitiefractie niet kunt onttrekken nadat je er eenmaal mee hebt ingestemd. Aan dit onontkoombaar onderdeel van het politieke spel kun je als raadslid zelfbewust en met opgeheven hoofd meedoen, zolang je transparant bent en winst en verlies helder uitlegt. Neem een voorbeeld aan ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers, die er na de kabinetsformatie geen geheim van maakte dat hij baalt dat een voor hem belangrijk punt niet kon worden gescoord (verlies). Maar daar staan andere dingen (winst) tegenover. Zo’n opstelling snapt iedereen. De angel is er dan wel uit.
Hokken
Ik denk wel aan andere hokken en noem er in willekeurige volgorde drie. Fractiediscipline als eerste. De gezichten klaren soms zichtbaar op als je raadsleden vertelt dat ze geen marionet hoeven te zijn van hun partij, hun fractie, de fractiechef of de eigen wethouder(s).
De leden van de raad stemmen zonder last, zegt de wet. Het betekent dat jouw partij niet voor jou kan bepalen hoe jij moet kiezen. De wet is sterker dan welke fractiedwang dan ook. Je bent vrij om je eigen afweging maken. In het ergste geval wippen ze je uit de partij, maar de zetel is en blijft tot de volgende verkiezingen van jou. Die verzekering vraagt een dapper gebruik.De tweede is de verhouding tussen raad en college van burgemeester en wethouders. Niet de benoemde bestuurders zijn baas, maar de gekozen volksvertegenwoordigers. In theorie is dat uitgangspunt wel bekend, maar waar is de houding die daarbij hoort? Respect voor de bestuurders is goed, onderdanigheid is ongepast.
Vertrouwelijkheid is een derde hok waarin zelfs complete fracties zich soms laten opsluiten. “Sorry, daar kan ik niet over spreken. Vertrouwelijk. Dat hebben we afgesproken.” Hoe vaak komt dat niet voor? Ik hoor het van fractievoorzitters die uit een presidium komen waar achter gesloten deuren over een politieke integriteitszaak is gesproken. Het onderwerp schreeuwt om openbaarheid die in dit soort dossiers een reinigende werking kan hebben. Er is geen enkele grond voor geheimhouding. Waarom laten dan ook de voorzitters van de oppositiefracties zich binden aan vertrouwelijkheid? Zo maak je jezelf monddood.
Ander voorbeeld: een coalitiepartij die na een bestuurscrisis in de oppositie terechtkomt. De woede is groot, vooral richting de wethouder van een voormalige coalitiepartner – die niet van het pluche is gedonderd. De nieuwe oppositiepartij zegt over belastende informatie over die bestuurder te beschikken. Maar op de vraag “wat dan?” komt een onthutsend antwoord: “Kunnen we niet zeggen. Vertrouwelijk”, klinkt het telefonisch, waarbij het spreekwoordelijke tandengeknars duidelijk te horen is. Na een tijdje lekt de kwestie toch uit: de ambtelijke top heeft al een poos geen vertrouwen meer in deze wethouder; ze kunnen niet meer door één deur. Waarom je je daarover de mond laat snoeren is mij een raadsel.
Zo neem je niét de positie in die je wél hebt.
Atze Jan de Vries, redacteur politiek en bestuur Leeuwarder Courant
Geef een antwoord