Alles hangt met alles samen. Ogenschijnlijk kleine en onbeduidende zaken kunnen een groot gevolg hebben. In de chaostheorie is dit bekend als het vlindereffect: de vlinder in Brazilië zorgt voor regen in Texas. Ik moest hieraan denken tijdens een twitterdiscussie met enkele bestuurders en ondersteuners aan het begin van 2016.
Een discussie die begon over de dubbele nationaliteit van een beoogd voorzitter van de Tweede Kamer en die eindigde met beschouwingen over al dan niet integer handelen.
Ik hoor de lezer al denken. Er is al zoveel geschreven over zaken als integriteit. Toch lijkt er iedere keer weer een nieuwe dimensie bij te komen. En het aantal gevallen waarbij integriteit een rol speelt, lijkt eerder toe dan af te nemen, alle integriteitscursussen ten spijt. Wie het nog weet mag het zeggen.
Dubbele nationaliteiten
Terug naar het begin: kan een Kamervoorzitter (of beter: een Tweede Kamerlid) wel een dubbele nationaliteit hebben? Het juridische antwoord is simpel: ja! Sterker nog: al zou ze willen, een Marokkaans of Grieks paspoort inleveren is onmogelijk. Politiek-maatschappelijk ligt de kwestie gevoeliger en wordt gewezen op een mogelijke dubbele loyaliteit. Hoe zou een Kamerlid met een Grieks/Nederlands paspoort moeten handelen bij een discussie over een extra financieel noodpakket aan Griekenland? En als het erom spant tussen Europa en Marokko: is er dan een kans (en daarmee een te vermijden schijn) dat de voorzitter het debat in een bepaalde richting kan sturen?
Dubbele petten
Er zijn er ook velen in het lokale bestuur met een dubbele pet. Bijvoorbeeld de raadsgriffier die ook raadslid is in een verderop gelegen gemeente. Kan zo iemand dan nog naar eer en geweten stellen onpartijdig te zijn? En wat te denken van het raadslid dat werkzaam is in een andere gemeente, terwijl die gemeente op het punt staat deel te nemen aan een gemeenschappelijke regeling waar hij als raadslid een stem in heeft. Kan dat wel, gezien bijvoorbeeld het belang bij zijn of haar baantje?
Richtlijnen
Door vele bestuurders en politici wordt in deze gevallen gesteld dat het gewoon moet kunnen, dat er geen probleem met de integriteit is. Tenminste, als voldaan wordt aan twee richtlijnen: wees open over je persoonlijke belangen en houd het algemeen belang dat je dient in het oog.
Zolang je open en transparant bent over je belangen, lijkt bijna alles geoorloofd. Laat die belangen met nevenfuncties of familiaire relaties dus zien. Ook al blijft er onduidelijkheid over de verdere mores, over hoe te handelen. Aan de ene kant is er jurisprudentie dat een raadslid zich dan hoort te onthouden van deelname aan de discussie, om anderen niet te beïnvloeden, maar dan wel mag meedoen aan de stemming. Daar tegenover staat dat ik ook raadsleden zie die zich juist wel in het debat mengen, om zich daarna vanwege het belang te onthouden van stemming. Wat is nu de juiste handelwijze?
_________________________________________________________________________________________
Alle politici en bestuurders hebben naturlijk meerdere belangen. Als plaatselijk ondernemer. Als wijkbewoner. Als leerkracht. Als lid van een vereniging. Doorgaans is dit ook geen enkel probleem. Al kan een gemeentelijk projectontwikkelaar maar beter geen lid zijn van een commissie ruimte.
_________________________________________________________________________________________
Algemeen belang
Een raadslid hoort altijd het algemeen belang in het oog te houden. Als ik dan vraag wat dit algemeen belang is, blijft het stil. Laat ik dan maar een poging doen. Het algemeen belang is volgens mij afhankelijk van de schaal waarop je functie van toepassing is. Voor een Tweede Kamerlid is dit Nederland en dus gaat het om Nederlandse belangen. Voor een raadslid gaat het om gemeentelijke belangen. De vraag is echter wat ik hieraan heb voor de vraag hoe om te gaan met dubbele nationaliteiten of dubbele petten.
_________________________________________________________________________________________
In politiek Europa deert een dubbele nationaliteit Nederlands en Grieks niet. Maar hoe zit dit op de Nederlandse schaal? En hoe zit het met de dubbele nationaliteit van een Noordafrikaans land?
_________________________________________________________________________________________
Alles met alles
Zelf heb ik zo mijn twijfels of het wel zo integer is als er maar een schijn is van een mogelijk niet integer handelen. Misschien wat puriteins, maar ik sta daarin zeker niet alleen. Als fervent voorstander van het van buiten naar binnen denken vraag ik me af wat de gewone man van dit alles vindt? Zou die het ook begrijpen als er sprake is van twee petten? Zolang je er maar open en transparant over bent? Als je het algemene belang maar dient? Of zou men zich toch afvragen of er niet teveel sprake is van een schijn die moet worden vermeden? Mogelijk zelfs van een sfeer van een politieke en bestuurlijke elite? Met altijd maar weer dezelfde personen op de belangrijke posten? Zoals gezegd: alles hangt met alles samen. De integriteitskwestie heeft ook te maken met het imago van politici en bestuurders. Een imago dat nu niet echt om over naar huis te schrijven is.
Zuiver spel?
Stel nu eens voor dat we het spel zo zuiver mogelijk gaan spelen. Als experiment. Alle schijn vermijden. Internationaal zal er dan wat moeten worden gedaan aan de dubbele nationaliteiten, dat kunnen we immers niet alleen in Nederland. Maar de dubbele petten in eigen land zouden we wel kunnen verbieden. Een raadsgriffier mag dan geen politieke kleur bekennen. En een raadslid mag dan niet tevens ambtenaar zijn bij een andere gemeente in dezelfde invloedsfeer. Al moeten we dan de invloedsfeer wel nader definiëren. En even nadenken of we het cold turkey willen en kunnen doen of toch liever met een geleidelijke gewenningsperiode.
Positief vlindereffect
Het bijkomende vlindereffect zou zijn dat andere burgers meer in beeld zijn voor een functie als raadslid. Mensen die alleen het algemeen belang van de gemeente vertegenwoordigen en niet een ander bijkomend algemeen belang op een andere bestuurlijke schaal. En dus ook niet langer the usual suspects uit ambtelijke en politieke kringen met hun eigen taal en mores. Zij sluiten minder aan bij de belevingswereld van het gros van de inwoners en ondernemers. Dat zou toch prima aansluiten bij enkele belangrijke doelen die we met bestuurlijke vernieuwing proberen te bereiken? Voor en door de burger? Meer democratische legitimiteit? Meer doe-democratie? Meer burgerparticipatie? Zo beschouwd geen slechte deal! Als we de winter dan toch weer lijken over te slaan, doe mij dan maar een vlinder die de zon laat schijnen…
Arno Janssen, raadslid gemeente Papendrecht en Drechtsteden
Geef een reactie