Slechte begeleiding werklozen met veel problemen

Bijna de helft van de uitkeringsgerechtigden kampt naast werkloosheid met andere problemen. Maar begeleiding en doorverwijzing naar gespecialiseerde hulp schiet tekort.

De twee onderzoeken naar de dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden met meervoudige problemen zijn uitgevoerd door de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) (‘Maatwerk bij meervoudigheid’) en Astri/Meccano (‘Multiproblematiek bij cliënten’). Van meervoudige problematiek is sprake als een cliënt langdurig complexe problemen ondervindt op meerdere leefgebieden.

Het gaat om economische, culturele, normatieve en/of gezondheids- of psychosociale problemen. Veelal is de cliënt niet in staat regie te voeren om de problemen te beheersen. Daardoor is de deelname aan samenleving en arbeidsmarkt problematisch.  

Omvangrijk
De conclusies uit beide rapporten ondersteunen elkaar. De belangrijkste zijn dat de groep huishoudens die te maken heeft met meervoudige problemen omvangrijk is. Uit een globale schatting blijkt dat ruim 40 procent (360.000 personen) van de 900.000 cliënten met een uitkering naast werkloosheid te maken heeft met twee of drie andere problemen die de terugkeer op de arbeidsmarkt kunnen belemmeren.

Gehandicapt
De onderzochte groepen zijn cliënten met een laag opleidingsniveau, jongeren met weinig motivatie/afkeer van de arbeidsmarkt, ex-gedetineerden en lichtverstandelijk gehandicapten (LVG’ers). Bij meervoudige problemen bestaat steeds eenzelfde dynamiek van een neerwaartse spiraal als niet tijdig wordt ingegrepen.

Onderliggende problemen, zoals een lage opleiding, psychische of lichamelijke beperkingen, leiden vaak tot het niet kunnen vinden of behouden van werk. Dat kan weer leiden tot financiële problemen en sociale uitsluiting. Het gevolg daarvan kan zijn dat er psychosociale problemen ontstaan, die sociale uitsluiting versterken. Na verloop van tijd vormt psychosociale problematiek een primaire belemmering voor de overgang van werk.  

Doorverwijzing
Beide onderzoeken noemen ook verbeterpunten. Zo is meer vroegtijdige onderkenning nodig en betere doorverwijzing naar en ondersteuning door gespecialiseerde hulp- of dienstverleners. Ook moeten cliënten met meervoudige problemen intensief worden begeleid. Daarnaast is de hulpverlening is versnipperd.

Hulpverleners uit verschillende sectoren blijken verschillend te denken over belang en haalbaarheid van participatie, zowel in betaalde als onbetaalde arbeid. Professionals blijken behoefte te hebben aan methodieken die helpen bij het vinden van de balans tussen zelfredzaamheid van de cliënt en het overnemen van de regie. Ook zijn methodieken nodig die re-integratie en de aanpak van meervoudige problemen combineren.

Caseload
De inspectie concludeert dat, mede door de toename van het aantal cliënten met meervoudige problemen, de caseload vaak onder druk staat. Het risico is dat daardoor een deel van de cliënten niet of slechts minimaal wordt begeleid. Ook is sprake van ontoereikende informatie-uitwisseling, ontoereikende afspraken tussen samenwerkingspartners en organisaties buiten het domein van werk en inkomen.

Effecten van interventies blijken vaak niet terug te brengen tot percentages geslaagde uitplaatsingen naar werk. Het resultaat bestaat vaak uit het vergroten van de zelfredzaamheid, het voorkomen van overlast en escalatie van de problematiek. De staatssecretaris De Krom (SZW) wil dat maatschappelijke effecten van de interventies, zoals minder beroep op de gezondheidszorg, meer veiligheid en minder criminaliteit, beter zichtbaar worden gemaakt.

Wijkenaanpak
De staatssecretaris wil afspraken met UWV, VNG en Divosa maken over de aanpak van de verbeterpunten. Het oplossen van participatieproblemen op de arbeidsmarkt en in de samenleving is alleen in samenhang met andere departementen (zorg, onderwijs, integratie, wijkenaanpak en justitieel beleid) mogelijk. Daarom zal de aanpak van multiproblematiek op de agenda’s van de betrokken bewindslieden blijven staan, zo schrijft De Krom.