Vrijwilligers in de wijk: actief in de bijstand

Gedwongen participatie? Ja, de praktijkervaring is dat mensen soms een duwtje nodig hebben. “Als vrijwilliger ben ik een vrolijker mens.”

Ze werkten bij een bank of in een laboratorium, of ze waren de eigenaar van een beautysalon. Ze hebben al een tijd geen werk en wonen in de wijk Venserpolder in het Amsterdamse stadsdeel Zuidoost. Een andere overeenkomst tussen de mensen die zich vanuit de zogenoemde Buurtwerkkamer MultiBron als vrijwilliger inzetten voor andere buurtbewoners is dat ze nuttig werk doen.

Projectleider Juriaan Otto zit in een soort huiskamer in een winkelpand om te vertellen over de activiteiten in de ruimte waar ook de medewerkers van Buurtzorg Jong kantoor houden. Hier komen wijkbewoners, die al een tijd naar werk op zoek zijn, om zich in te zetten als vrijwilliger. Soms komen ze uit zichzelf langs om te vragen of ze op de een of andere manier van betekenis kunnen zijn; soms komen ze binnen na een al dan niet dwingend verzoek door de uitkeringsinstantie.

“Een duwtje in de rug kan nodig zijn”, stelt Otto.

Reacties
Door de enthousiaste reacties van de vrijwilligers zou je bijna vergeten dat de reacties op een onlangs gepubliceerde column van de projectleider ronduit negatief waren. Dit zowel op de website als op de Facebook-pagina van Gemeente.nu.

De vraag aan bijstandsontvangers iets te doen met hun tijd ligt gevoelig. Dat er gemeenten zijn die werklozen vragen om papier te prikken of sneeuw te ruimen, helpt ook niet echt mee. Toch is het nodig hier bovenop te zitten, stelt Otto. “De bijstand kan na verloop van tijd een manier van leven worden, waar mensen op eigen kracht niet meer uit komen. Sommigen weten door hun problemen gewoon even niet meer hoe zij hun leven weer op orde kunnen krijgen. Voor deze groep is de zogenaamde gedwongen participatie nog niet zo’n slecht idee. Een andere manier is er vaak ook niet en dan is dat ene zetje van doorslaggevend belang. ” 

Het gaat niet om werk met behoud van uitkering of om een tegenprestatie met maatschappelijk nut. In de buurtwerkkamer is participatie en persoonlijke groei het sleutelwoord. Er zijn ook geen prestatieafspraken met het Stadsdeel Zuidoost en woningcorporatie Eigen Haard. “Het gaat om activering in brede zin van het woord”, zegt de projectleider.

Vrijwilligerswerk
Een paar voorbeelden. De formulierenbrigade helpt mensen hun administratie op orde te krijgen. Het is geen uitzondering als een buurtbewoner met een boodschappentas vol ongeopende enveloppen langskomt. Ook het aanvragen en het gebruik van een OV-chipkaart blijkt niet voor iedereen eenvoudig. De Nederlandse taal is vaak een obstakel voor het beheersen van de papierwinkel.

De hulp is niet vrijblijvend. Mensen die de taal niet goed beheersen worden op hun beurt geacht aan de conversatielessen deel te nemen. Die weer door andere vrijwilligers worden georganiseerd. Zo komen mensen stukje bij beetje in hun zogenoemde eigen kracht. Er zijn ook klusjesmensen; andere vrijwilligers komen beter tot hun recht in een babbelclub.

Een van de formulierenbrigadiers werkte bij een bank. Hij loopt tegen de 60. Het is bevredigend werk, vindt de man die als onderwijzer is opgeleid en zich om die reden ook is gaan inzetten voor de lessen Nederlands. “Die onderwijzer zit er nu eenmaal in bij mij.”

Vacatures
Wethouder Freek Ossel komt langs om te horen hoe het gaat. Als scheidend wethouder doet hij een ronde langs de velden. Hij wil horen wat het project, dat pas zeven maanden loopt, heeft opgeleverd.

Er is veel energie in de wijk, stelt projectleider Otto na een half jaar praktijkervaring in de wijk. Wekelijks melden nieuwe vrijwilligers zich. Ook mensen die geen uitkering hebben, zoals een kok die onlangs nog achter de pannen stond voor een gast of twintig, melden zich aan als vrijwilliger. De vacatures voor de ramen helpen mee. Aandacht van de het lokale stadsblad geeft het project nog meer wind in de zeilen.

“Het is niet enkel rozengeur en maneschijn”, zegt Otto. “Toch zijn we grotendeels positief, als we zien welke ontwikkeling de mensen doormaken.”

De wijkagent is gekomen om de wethouder te informeren. Hij laat weten dat het langzaamaan beter gaat in Venserpolder, maar er tegelijkertijd nog veel werk aan de winkel is. “Als ik ’s ochtends vroeg met collega’s een voordeur van een appartement uit zijn voegen ram en geen van de buren komen even kijken wat er aan de hand is, dan heb je nog een weg te gaan”, zegt de agent.

Participatiemaatschappij
Al voor het uitspreken van de troonrede door Koning Willem kreeg het vaak ruime en soms ronduit wazige begrip participatie al vorm in Zuidoost. In de wijk Holendrecht loopt een zelfde soort initiatief, ook gecoördineerd door Otto en gedragen door de vrijwilligers zelf. In Holendrecht draait het project zelfstandig als bewonersvereniging.

Door het bezoek van de wethouder is letterlijk te zien wie om de tafel zit om te zorgen dat een wijk steeds beter leefbaar wordt: de gemeente, de wijkagent, mensen van woningbouwcorporatie en vrijwilligers. Wat dat betreft is Venserpolder met recht een aandachtswijk: de wijk krijgt de aandacht.

Wie een lange adem heeft, ziet veel kleine verbeteringen leiden tot een positievere leefomgeving.

Inzet
Naast wethouder Ossel ligt een gebreide tas met de Ghanese vlag erop. De tas is gemaakt door vrijwilliger Roos, die de scepter over de breiclub van ruim dertig vrouwen zwaait. Toen ze hier voor het eerst op bezoek was, ging dat niet perse van harte. Vandaag de dag lijkt ze niet meer weg te denken. Ze hoort bij de vrijwilligers die zichzelf een vrolijker, zelfs gelukkiger mens zien door hun inzet voor de buurt.

Ook de reactie van een jonge vrouw die van een sollicitatie komt, en laat weten dat ze het niet is geworden, geeft aan wat de meerwaarde is van deze pleisterplaats in de wijk. “De arbeidsmarkt is krap momenteel. Gelukkig kan ik me hier wel nuttig maken.”

De meeste vrijwilligers hebben te maken met een langdurige afstand tot de arbeidsmarkt. Nu doen ze klusjes of koken ze voor kinderen. De mensen weten zelf wat nodig is en wat ze boeiend vinden om te doen, zegt Otto. “Dit soort buurten hebben altijd hetzelfde nodig. Klussen, hulp bij formulieren, sociaal contact.”

Vrijwillig?
Het is goed dat de rauwe randen van de nieuwe Bijstandswet worden afgehaald, vindt hij. “Tegelijkertijd zie je dat er mensen zijn die al ruim vijftien jaar in de bijstand zitten, schuldhulpverlening krijgen en te maken hebben met leerplichtambtenaren. Onze vrijwilligers kunnen beamen dat we deze groep niet met rust moeten laten. Nog steeds zie je dat armoede op deze manier van de ouders naar het kind gaan.”

Bij MultiBron zijn ze dan ook tevreden met de wisselwerking tussen de vrijwilligers en de specialisten van Buurtzorg Jong, die soms na signalen direct op ouders van jonge kinderen afstappen. Verder gaan vrijwilliger bij buurtbewoners met schulden langs. Vaak gaat het om mensen met een huurachterstand. De problemen die leven in de wijk krijgen zo heel praktisch de aandacht die ze nodig hebben.

Uitvreters
“Het leveren van een tegenprestatie is tot een rechts thema gemaakt, met een beleidsmatige nadruk op de zogenaamde groep ‘uitvreters'”, concludeert Otto. “Dat is jammer. Hier in de wijk is een wereld te winnen, maar vooral door mensen niet als zielig te bestempelen. Wat dat betreft hebben we het sociale welvaartsstelsel kapot gereguleerd. Dat was mijn punt in die column: je moet geen beleid voor de bühne maken.”

Ter afsluiting nodigt Otto mensen uit eens lang te komen. “Kom eens kijken”, zegt hij. “Onze deur staat open.”