De omgevingsvisie is slechts richtinggevend voor de ruimtelijke ontwikkelingen in een gemeente op langere termijn. Maar het nieuwe instrument onder de Omgevingswet kan inwoners snel op het verkeerde been zetten. Zo bleek recent in Utrecht en eerder in Den Helder.
De omgevingsvisie is een compleet nieuw instrument onder de Omgevingswet. In een integraal toekomstbeeld legt een gemeente hierin de ontwikkelingsrichtingen voor de fysieke leefomgeving vast. Officieel hebben gemeenten nog tot 2027 om een omgevingsvisie voor het hele grondgebied te maken. Gemeenten kunnen zo’n visie toepassen bij het maken van beleid en het toetsen van plannen en initiatieven. In het omgevingsplan worden ontwikkelingen worden pas concreet.
Ontwerp
Utrecht kwam begin april met zijn ontwerp-omgevingsvisie voor Overvecht, De wijk uit de jaren 60 en 70 met tientallen hoogbouwflats staat bekend om zijn sociale problematiek en telt veel kwetsbare inwoners die moeilijk rond kunnen komen en kampen met gezondheidsproblemen. De criminaliteit en overlast op straat zijn groot. De sociale samenhang met zo’n 170 verschillende nationaliteiten is slecht.
Ideeën
Voor de totstandkoming van de omgevingsvisie heeft de gemeente een uitgebreid participatieproces gevolgd en ideeën opgehaald bij bewoners en ondernemers in de wijk. De omgevingsvisie mikt op meer klimaatadaptief groen in de wijk en de komst van 5000 woningen en 3000 werkplekken, vergezeld van extra voorzieningen op het vlak van onderwijs, sport en cultuur. Naar verwachting stelt de Utrechtse raad de omgevingsvisie eind 2024 vast.
Om de bereikbaarheid van Overvecht te vergroten reikt de ontwerp-visie een ‘verkeerscirculatieplan’ aan met minder autoverkeer en nieuwe routes voor fietsers en voetgangers. Tot ontzetting van de inwoners van het naastgelegen Tuindorp. De bewoners van de jaren 30-wijk met uitzonderlijk hoge huizenprijzen maken zich druk over het in de visie ingetekende drietal tunnels onder de spoorlijn Utrecht-Amersfoort naar hun wijk toe. Een wens die tijdens de inspraak werd geuit door ouders in Overvecht van wie de kinderen in Tuindorp naar school gaan. De bestaande tunnel voor auto’s zou dan dicht gaan.
Beklonken
De bewoners van Tuindorp zien de verkeersdrukte in hun wijk bij het uitgaand en inkomend verkeer tijdens de spitsuren al toenemen. Op de achtergrond speelt de vrees voor meer overlast vanuit Overvecht. Van de 600 zienswijzen op de ontwerp-omgevingsvisie komen er 50 uit Tuindorp. Op een ingelaste informatiebijeenkomst over de visie eind mei komt de onrust van de Tuindorpers aan het oppervlak. Ze wijzen erop in het totstandkomingsproces van de omgevingsvisie bovendien niet gehoord te zijn. Opmerkelijk is dat de opties in de omgevingsvisie als beklonken worden ervaren.
Het aanwezige team van de gemeente met daarin de gebiedscoördinator voor Overvecht, een mobiliteitsadviseur en een van de procesmanagers moet zich in tal van bochten wringen om te benadrukken dat de stippellijnen van tunnels en de verdere verkeersstructuur niet meer dan suggesties zijn. Pas na 2030 staat verder onderzoek op de agenda, mogelijk komt er helemaal geen tunnel. In dat proces krijgen ook de bewoners van Tuindorp gelegenheid voor inspraak. Wel geven de ambtenaren aan dat de communicatie met de wijkbewoners beter had gekund.
Verwarring
In Overvecht zelf zaait de omgevingsvisie overigens ook verwarring. Het bijna 70 jaar oude volkstuincomplex Ons Genot zou moeten verhuizen naar een andere locatie buiten de wijk in ruil voor nieuwe sportvelden. Ook hierop heeft de gemeente al aangegeven dat deze keuze nog lang niet is gemaakt. Wel zegt ze het te betreuren dat de volkstuinders niet werden bereikt om mee te praten over de visie. In totaal zouden zo’n 18.000 adressen in de wijk Overvecht digitaal een uitnodiging om te participeren hebben ontvangen.
Den Helder
Eerder had Den Helder eenzelfde ervaring. De gemeente in de kop van Noord-Holland maakte als een van de eerste in het land een omgevingsvisie voor het hele gebied. Dat ging stap voor stap in deelvisies. Tijdens de sessies met inwoners over de deelvisie voor De Schooten, een jaren 60-wijk, had de gemeente een prikkelende tekening neergelegd voor de ontwikkeling van het winkelcentrum met onder meer een nieuwe overkapping. ‘De tekening was puur ter inspiratie bedoeld,’ vertelt wethouder Petra Bais, ‘maar veel inwoners maakten zich direct zorgen. Alsof de sloopkogel de volgende dag al zou komen.’
Het misverstand laat volgens haar de worsteling zien waar gemeenten bij het maken van een omgevingsvisie tegenaan kunnen lopen. ‘Je kijkt naar de middellange termijn en schetst de ontwikkelingsrichtingen voor een gebied. Dat is soms ingewikkeld voor inwoners.’
Onhoudbaar
In een andere deelvisie moest de gemeente op het laatste moment een zoekgebied voor woningen in de duinen schrappen, bedoeld voor een beperkt aantal huizen en pas na 2030. ‘Dat gaf zoveel onrust dat inwoners alleen nog maar konden denken dat de woningbouw een voldongen feit was, als de omgevingsvisie eenmaal was vastgesteld. We konden zeggen wat we wilden, maar dat was onhoudbaar.’
Samen dromen
De weerstand van bewoners is deels te verklaren uit het verleden, geeft Bais aan, toen de gemeente vooral de deur uitkwam als een plan er al lag en inwoners achteraf een reactie mochten geven. ‘Het maken van een omgevingsvisie biedt een mooi moment om samen te dromen. Zo’n visie is geen vast gegeven, maar je creëert toch een stuk duidelijkheid naar de samenleving en biedt houvast voor de toekomstige inrichting van je gemeente. Intussen ben je superconcreet bezig met je inwoners, doordat ze de kans krijgen intensief mee te praten. Het proces is minstens zo waardevol als het eindproduct.’
Het lijkt me duidelijk : je moet EERST naar de bewoners toe: zij weten ook het beste wat er speelt in de wijk(en). Laat hen eerst over de omgevingsvisie filosoferen. Niet eerst komen met een (halfbakken) plan!
“De criminaliteit en overlast op straat zijn groot” Zucht. Lekker eenzijdig beeld weer.
Ik voel me hier thuis en veilig, net als velen anderen ondanks problemen die hier soms samenkomen
en alles wat we hier opvangen (en niet in Tuindorp).
Ja écht je zou het niet geloven als je alleen de krant leest, maar je kunt hier fijn wonen, genieten van al het groen en de vele leuke plekken en mensen in de wijk. En ook in Overvecht willen we rustig wonen, niet alleen in Tuindorp.
Kijk eens voorbij de stigmatiserende clichébeelden en praat eens mét Overvechters. Tuindorpers ook welkom.
In Overvecht is de onrust en boosheid over deze Omgevingsvisie ook heel groot, niet alleen in Tuindorp of bij Ons genot. Dat krijg je als je van bovenaf een hele nieuwe stad wilt proppen in de bestaande stad.
Deze werkmethode gaat totaal voorbij aan het feit dat mensen wonen en leven op een plek omdat ze daar in principe tevreden over zijn. Iedereen wil zijn omgeving uiteraard verbeteren. Maar dat hoeft niet 20 jaar van tevoren gepland te worden in megalomane plannen waarin zonder gevoel lijkt te worden gesneden in de omgeving waarin men zich thuis voelt in de meest letterlijke zin van het woord. Als je iets wilt verbeteren, ga dan vandaag die verbeterpunten ophalen die je morgen (en niet over 10 jaar) kunt realiseren. Pleeg op die manier onderhoud aan de straten, de wijken, het stadsdeel.
Deze werkwijze schept alleen paniek. Richt schade aan aan de hechting van bewoners aan hun omgeving. Hiermee wordt het tegenovergesteld bereikt van wat men beoogt. Doe het tegenovergestelde. Pleeg onderhoudt op voorspraak van bewoners en als gebouwen aan sloop toe zijn, spreek dan met de omgeving over de ambities en de wijze van een inpassing in de omgeving. Zo kan de stad organisch groeien op voorspraak van de gebruikers van die stad.
Als men totaal nieuw wijken bouwt is grootste planning noodzakelijk. Als je oude wijken verbouwt is grootse planning uit den boze. Daarmee sloop de cohesie in het stadsdeel en breng je gebruikers in paniek. En ja, dat geldt zelfs in een wijk als Overvecht waar veel te verbeteren is. Evolutie is de beste weg om het goede te behouden, en het slechte weg te werken.
Helemaal mee eens!