Het was jarenlang het paradepaartje voor gemeentelijke ict-samenwerking: het Friese shared service center ISZF. Toch wordt het door herindelingen niet groter, maar kleiner. “De uittreding van een gemeente levert geen efficiencyvoordeel.”
Waar vooral het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten veel locale bestuurders en ambtenaren warm maakt voor het gezamenlijk organiseren van de ict is het rond een van de voorlopers op dit gebied al tijden onrustig. Tijdens gesprekken met betrokkenen klinkt dan ook vaak een zucht door.
Een kleine geschiedenis
In 2004 was ISZF het eerste gemeentelijke samenwerkingsverband voor ICT in Nederland. “Ondertussen wordt het ISZF landelijk gezien als pionier en inspiratiebron op het gebied van ICT-samenwerking in een shared service organisatie”, staat op de website van het samenwerkingsverband.
“Als gemeenten op het gebied van ICT willen gaan samenwerken, is een gesprek bij het ISZF vaak een eerste stap om de aldaar opgedane kennis en ervaring te benutten.”
Best practice?
Inderdaad kwamen veel bestuurders met plannen in deze richting graag op bezoek om te praten. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten, maar ook het Platform Intergemeentelijke Samenwerking, lieten weten dat het project in Friesland veel navolging verdiende. Buurgemeenten sloten zich aan.
Deelnemers
Het gaat momenteel om een samenwerking van: Gaasterlân-Sleat, Lemsterland, Harlingen, Littenseradiel, en de grote fusiegemeente Súdwest Fryslân. Het probleem: Gaasterlân-Sleat en Lemsterland stappen uit dit verband. Waarom? Ze gaan met Skarsterlân fuseren tot de nieuwe gemeente De Friese Meren.
De vraag is natuurlijk waarom Skarsterlân niet aansluit bij de andere buurgemeenten binnen dit shared service center (ssc). Om het antwoord te vinden, beginnen we met de kijk op de zaak van raadsleden uit Lemsterland, de gemeente die kritisch was over de “ruzies om geld” en de ontwikkeling van het ISZF.
Groter verband
“Eén gemeente zorgt ervoor dat twee anderen uit het verband moeten stappen”, verklaart raadslid Rinze Visser van de NCPN in Lemsterland. Het ging ook niet transparant allemaal. “Zonder gemeenteraden te informeren hebben de colleges besloten dat Gaasterlân-Sleat en Lemsterland binnen de nieuwe gemeente, met Skarsterlân, hun eigen infrastructuur voor de ict gaan opzetten.”
Dat zou volgens de lokale bestuurders goedkoper zijn en daar hebben ze een berekening voor opgesteld, die Gemeente.nu momenteel niet mag inzien vanwege het nog lopende overleg over de uittredingskosten voor de twee gemeenten.
In de samenvatting worden slechts wat bedragen naast elkaar gezet. De eenmalige kosten worden becijferd op ruim vijf miljoen euro.
Het ict-systeem voor fusiegemeente De Friese Meren wordt gebouwd door het eigen personeel, daarbij geholpen door de inhuur van externen. Als het gaat om de uittredingskosten blijft het vaag. Die zijn momenteel dus onderwerp van gesprek. Maar de verwachting is dat de kosten “naar huidig inzicht beperkt zullen blijven”, staat in de uitleg aan raadsleden.
Goedkoper?
“Volgens ons hebben ze het toegerekend naar een voordeel om te stoppen”, zegt raadslid Visser. “Er is ook geen enkel moment voor reflectie onder druk van de fusie.”
Ook Reinier de Voogd van D66 in Lemsterland betreurt de gang van zaken en ziet in dat het beter is dit juist in een groter verband te organiseren. “De kern van het probleem is dat men het bestuurlijk niet eens is geworden over de kostenverdeling”, stelt De Voogd.
De lokale fractie van D66 vond en vindt dat ze beter in kaart gebracht moeten worden, die kosten. “Dit kan best transparant worden.”
Het is niet goed gemanaged, stelt De Voogd en het raadslid staat niet alleen met deze kritiek. “Zelf doen, is niet de oplossing. Toch is daarvoor gekozen. Op de langere termijn had het ISZF goed gekund, waarmee het de vraag is of het niet aan politieke wil of kunde ontbrak.”
Fusiegemeenten
Veel geïnterviewden leggen de schuld vooral bij de herindeling van de gemeente Súdwest Fryslân. Net na de fusie begonnen de eerste strubbelingen over de verdeling van de kosten immers. Een kleinere groep ziet het bestuur van Skarsterlân als debet aan de onrust.
Wethouder Durk Durksz van Skarsterlân reageert: “Bij een herindeling ga je heel veel zaken opnieuw bekijken.” De ambtelijke fusie moet in januari 2013 een feit zijn. De tijdsdruk is groot; toch wilde ook de nieuwe gemeente De Friese Meren het liefst aansluiten bij het ISZF. “Qua financiën kwam er toen een kinkje in de kabel.” Deelnemers aan het ssc moesten dieper in hun buidel tasten dan oorspronkelijk gedacht. Ook bleken de kleine en grote gemeenten andere verwachtingen te hebben van het samenwerkingsverband.
Toch was een en ander was niet onoverkomelijk, volgens Durksz. “Als we een jaar of drie de tijd hadden, waren we hier wel uitgekomen. De wil was er wel, maar we moesten fuseren en wilden onze medewerkers niet in het ongewisse laten.”
Machtsbalans
Betrokkenen die graag anoniem willen blijven, leggen de schuld bij de bestuurlijke verhoudingen. Een verstoorde machtsbalans zou ontstaan als het eveneens vrij omvangrijke fusiegemeente De Friese Meren bij het ISZF zou gaan horen. Dit zou de zakelijke beslissing om de samenwerking niet te laten verbrokkelen maar juist uit te breiden in de weg staat.
Hoe ziet de voorzitter van het samenwerkingsverband dit alles en wat zijn de lessen van het ISZF? “Nee, de uittreding van gemeenten levert niet het gewenste efficiencyvoordeel op”, erkent voorzitter Leo Pieter Stoel, ook wethouder van Súdwest Fryslân. Het euvel: “Skarsterlân kwam in de problemen met de tijdsplanning.”
De onderlinge verhoudingen zijn prima, zegt Stoel, “Maar je kan niet zomaar wat gemeenten toevoegen aan een ict-samenwerken, dat kost tijd”. Door de megafusie van Súdwest Fryslân zijn de deelnemers aan het ISZF ook sterk veranderd. Daarmee gepaard gaan ook verschillende wensen van de grote en kleine gemeenten, ziet de voorzitter.
Fasen
Het advies is te groeien in fasen, zodat de verschillende wensen binnen een ssc met elkaar in balans komen. Stoel ziet dat de huidige schaal van het ISZF nog te klein is: “Uiteindelijk streven we naar een groter verband om efficiencyvoordelen te kunnen boeken.” Of dit gaat lukken; de tijd zal het leren.
Dit gechoochel met gemeenschapsgeld dient
meteen onderzocht te worden door een onafhankelijke rekenkamer.
In het verleden, bij de toetreding van nieuwe gemeenten tot ISZF werd de toetredende gemeente (financieel) geholpen door de andere deelnemende gemeenten ter bekostiging van de desinvesteringen in de bestaande ICT omgeving en de implementatiekosten van de nieuwe ICT omgeving. In dit geval weigerden de ISZF gemeenten om voor Skarsterlan hetzelfde te doen. Vandaar dat ze in Joure het gevoel kregen niet echt welkom te zijn.