De meeste dystopieën gaan over het verdwijnen van autonomie. In zo’n afschrikwekkend toekomstbeeld zijn we verplicht om deel te nemen aan een systeem of worden we beheerst door een apparaat. Het zal er mee te maken hebben dat we in Nederland maar tot weinig verplicht zijn. Ik bedoel, écht verplicht.
We leven in grote vrijheid. De plichten die we hebben zijn dan ook vaak expliciet benoemd. Belastingplicht, leerplicht, identificatieplicht, dienstplicht. Waarbij die laatste tijdelijk is opgeschort, de identificatieplicht vrijwel niet wordt gehandhaafd en de leerplicht en belastingplicht via maatwerk worden ingevuld.
Rijbewijs vergeten
Aan alle andere systemen en conventies in ons land kunnen we ontsnappen. We zijn niet verplicht om te werken, te trouwen, deel te nemen aan het (sociaal) verkeer. En als we daar dan wel aan deelnemen, zijn de verplichtingen die dat oproept ook niet keihard. Wie een keer zijn rijbewijs vergeet, krijgt niet direct een boete. Als je al gecontroleerd wordt.
Toch komen daar door technologisering barstjes in. Zo is het bijvoorbeeld vrijwel niet meer mogelijk zonder bankrekening te leven. Onze economie is zover gedigitaliseerd dat de samenleving dwingt tot deelname aan het systeem. Andere systemen zijn minder dwingend, maar deelnemen wordt wel de norm. Zo kun je anoniem gebruik maken van het OV, maar alleen als je bereid bent altijd de volle prijs te betalen.
Anoniem
Natuurlijk kun je anoniem door het leven. Ook in Nederland. Maar wie wil weten hoe lastig dat is, moet de realityserie Hunted terugkijken, waarin veertien ‘gewone burgers’ proberen aan het systeem te ontsnappen. Samenleving betekent dat je een groep bent. En dat je gedraagt volgens de regels van de groep. Maar als je niet aan die groep kan ontsnappen, als die groep altijd weet waar je bent, komt de vrijheid in het geding.
Bouwbesluit
Deze en andere gevolgen van de technologisering van de samenleving proberen we meetbaar te maken in het Bouwbesluit voor de Smart City. Een boekje waarin we geen regels stellen, maar verzamelen. En we geven daarvoor de bandbreedte aan. We zeggen wat gemeenten zouden kunnen doen. Waarover het debat kan gaan. In november 2018 presenteren we de eerste versie tijdens de Smart City Expo in Barcelona en gaan we het testen in de praktijk. Wil je over het bouwbesluit meedenken?
Jan-Willem Wesselink is kwartiermaker bij de Future City Foundation
Nu, 2,5 jaar later, ziet de wereld er opeens heel anders uit. Tijd om dit artikel te herzien?
Wat een onzin, we zijn wel degelijk verplicht om te werken. Alles maar dan ook alles wordt in de strijd gegooid qua belastingen en regelgeving om ons te verplichten te werken zodat een kleine elite schatrijk kan worden. Pas als je bijna dood bent mag je stoppen, en dat wordt ook steeds meer opgerekt.