Problemen zorginkoop ‘schromelijk overdreven’

De problemen door Europese regelgeving bij gemeentelijke aanbestedingen in de zorg worden ‘schromelijk overdreven’, ook door het kabinet. ‘Het is gemakkelijk om te zeggen dat het aan de regeltjes ligt, maar dat is in de meeste gevallen gewoon niet waar.’

Dat zegt emeritus-hoogleraar inkoopmanagement Jan Telgen, tegenwoordig verbonden aan onderzoeksorganisatie PPRC. Wijzen naar vooral Europese regels als boosdoener is populair, maar vaak niet terecht. Vorig jaar bleek dat voor 90 procent van de gemeentelijke zorginkoop een aanbesteding niet verplicht is, ook al kiezen veel gemeenten er wel voor.

‘In die zin is het beeld in de laatste brief van minister De Jonge aan de Tweede Kamer ook niet correct,’ stelt Telgen. De Kamerbrief ging vergezeld van een bericht op sociale media, dat nog iets scherper aan de wind voer: ‘Gemeenten zijn vanwege een Europese richtlijn in de meeste gevallen verplicht om de gemeentelijk zorg (het sociaal domein: zoals jeugdzorg en thuiszorg) openbaar en Europees aan te besteden.’ Volgens Telgen is dat onjuist.

Cliënten of gemeente?

Het onderzoek vorig jaar richtte zich op de jeugdzorg en de Wmo. Gemeenten werken hierin veelal met contracten die als ‘open house’ kwalificeren. Cliënten kunnen daarbij zelf de zorgaanbieder kiezen. ‘Daardoor geldt er geen aanbestedingsplicht,’ weet Telgen. ‘Als de gemeente zelf een zorgaanbieder kiest, dan moet ze wél aanbesteden. Maar als ze die keus overlaat aan de cliënten dan is aanbesteding niet nodig.’

Dat laatste, overlaten aan de cliënten, doen gemeenten in 90 procent van de gevallen. Waarom ze het dan toch vaak in de vorm van een aanbesteding gieten? ‘Ze moeten nog leren hoe het moet. Naast gebrek aan kennis is aanbesteding soms ook een bewuste keuze, die gemeenten nu eenmaal hebben.’

Feiten zijn bekend

Minister De Jonge en de Tweede Kamer zijn van de praktijk op de hoogte, ze beschikken ook over de onderzoeksresultaten. Het ministerie was zelfs indirect de opdrachtgever. Maar ook de Kamer schildert Europese regels regelmatig af als het grote struikelblok bij de zorginkoop.

Dat geldt in ieder geval voor GroenLinks en de SGP, die in december een initiatiefwetsvoorstel indienden ‘in verband met het schrappen van de verplichte aanbesteding binnen het sociaal domein’. De uitspraken en initiatieven verbazen Telgen, maar een waardeoordeel wil hij er niet over vellen. ‘Ik richt me op de feiten.’

Zelfbedachte eisen

De vermeende aanbestedingsplicht wordt vooral gehekeld vanwege de complexiteit van de regels die daarbij komen kijken. Zoals De Jonge opmerkte: ‘Intussen zorgen de regels van het aanbesteden voor hoge administratieve lasten voor gemeenten en instellingen en bemoeilijkt het de samenwerking en het langdurig partnerschap dat juist zo belangrijk is in de zorg.’

Ook hierbij zijn een paar kanttekeningen te plaatsen, zegt Telgen. ‘Op basis van de Europese Aanbestedingsrichtlijn had Nederland zijn eigen regels kunnen en volgens mij zelfs moeten maken. Daarvoor is niet gekozen. En bovendien, honderden eisen die gemeenten stellen bij de aanbesteding of de uitvoering van de zorg zijn helemaal niet Europees verplicht. Die maken ze zelf.’