De Kiesraad adviseert om bij de Tweede Kamerverkiezingen briefstemmen alleen op aanvraag mogelijk te maken. Dit schrijft de raad in het advies over tijdelijke wetgeving voor verkiezingen in coronatijd. Bij de komende herindelingsverkiezingen gaat de Kiesraad extra controleren op de vaststelling van de uitslagen door gemeenten.
De Kiesraad bracht een advies over de wijziging van de Tijdelijke wet verkiezingen COVID-19 uit. Het aanvullende wetsvoorstel regelt bijvoorbeeld dat kiezers gespreid kunnen stemmen en dat alle kiezers van 70 jaar en ouder per brief kunnen stemmen.
Briefstemmen op aanvraag
De Kiesraad ‘onderschrijft de noodzaak van uitzonderlijke maatregelen bij de verkiezingen gezien de coronapandemie’, maar wijst ook op de risico’s van briefstemmen. ‘Deze risico’s zijn alleen aanvaardbaar als kiezers anders geen goed alternatief hebben om te kunnen stemmen.’ Daarom adviseert de raad om briefstemmen alleen op aanvraag mogelijk te maken.
‘Alle kiezers voor wie het een probleem is om te kunnen stemmen, in het stemlokaal of per volmacht, kunnen dan van die mogelijkheid gebruikmaken, ook kiezers jonger dan 70 jaar. Door briefstemmen alleen op aanvraag mogelijk te maken, wordt voorkomen dat er grote aantallen ongebruikte stembiljetten in omloop komen.’
Extra drukte voorkomen
De Kiesraad ziet geen grote risico’s in de tijdelijke invoering van vervroegd stemmen. De raad adviseert wel om gemeenten te helpen met het beter inschatten van het aantal kiezers dat vervroegd komt stemmen en waar nodig de minimumaantallen geopende stembureaus hierop aan te passen. Zo moet worden voorkomen dat het juist op deze dagen extra druk wordt bij de stembureaus.
Uitvoerbaarheid
De raad wijst daarnaast ook op het belang van de uitvoerbaarheid van de extra maatregelen. ‘Gemeenten krijgen immers te maken met drie verschillende stemmethoden, per brief, vervroegd en regulier. Ook kan de capaciteit van gemeenten extra onder druk komen te staan door uitval door ziekte of door beperkte inzetbaarheid van medewerkers vanwege een thuisisolatie.’ Gemeenten hebben inderdaad veel vragen over de uitvoering van de tijdelijke wet.
Extra controles
De herindelingsverkiezingen op 18 november gelden als testcase voor het stemmen in coronatijd. De Kiesraad liet deze week weten dat zij extra controles uitvoert op de vaststelling van de uitslagen door gemeenten. De raad twijfelt niet aan de betrouwbaarheid van de optelsoftware die hiervoor wordt gebruikt, maar wil kijken of de procedure voor de vaststelling van de uitslag beter kan. Op basis van de bevindingen wordt bekeken hoe ook bij de Tweede Kamerverkiezing extra kan worden gecontroleerd.
Controleprotocol
Er is een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend dat de procedure voor de vaststelling van de verkiezingsuitslag wijzigt. In dit geval krijgt de Kiesraad bevoegdheid om een controleprotocol op te stellen dat gemeenten moeten uitvoeren. Daarin wordt voorgeschreven op welke wijze de juiste werking van de optelsoftware wordt vastgesteld. Maar deze wet zal nog niet in werking treden voor de Tweede Kamerverkiezing van 2021.
De Kiesraad schept nu extra mogelijkheid dat er dingen fout kunnen gaan: iemand wil graag per post stemmen en vraagt dat aan: kans dat aanvraag gewoon niet doorkomt en kans dat aanvraag wel doorkomt maar retourstembiljet nooit aankomt. Dan is iedereen de gelegenheid geven om per post te stemmen als je 70 jaar of ouder bent, nog simpeler.