Gemeenten lappen al jaren moedwillig de wet aan hun laars bij het uitvoeren van de bijstand. De recente tik op de vingers, uitgedeeld door de rechter in hoger beroep, is dan ook niet meer dan terecht.
Dat stelt financieel en juridisch adviseur Peter Kamp, verbonden aan Frankhuis en Twistvliet in Zwolle. Hij procedeert regelmatig tegen gemeenten die een verkeerde uitleg zouden geven aan regels, zoals in augustus bevestigd door de Centrale Raad van Beroep. ‘Bij het verrekenen van inkomsten uit arbeid met de bijstand, zie ik gemeenten stelselmatig fouten maken. Dat beperkt zich niet tot de vrijlatingsregeling waar het in deze casus om gaat,’ zegt Kamp.
Afknijpen prikkel tot werk
De vrijlatingsregeling is een van de prikkels in de Participatiewet om werken aantrekkelijk te maken voor bijstandsgerechtigden. Het idee is dat iemand die werk accepteert, niet meteen het volledige recht op bijstand verliest. Tijdens het eerste werkzame jaar mag diegene over maximaal zes maanden een kwart van het nieuwe inkomen uitzonderen van de gebruikelijke verrekening met de bijstand. Tot een limiet van momenteel 221 euro per maand. Zoveel mag het salaris tijdelijk boven de bijstand uitkomen.
Maar gemeenten blijken deze regeling af te knijpen op een manier die volgens de rechter niet door de beugel kan. Zo kijkt Rotterdam simpelweg of iemand meer dan de bijstand verdient. Is dat het geval, dan zou de aanspraak vervallen. De toets moet daarentegen zijn wat iemand overhoudt ná aftrek van de vrijlatingsregeling. Valt dat bedrag lager uit dan de bijstand, dan geldt de vrijlatingsregeling al. ‘En dient er aangevuld te worden tot de bijstandsnorm,’ weet Kamp.
‘Orders van hogerhand’
De verbazing die hierover doorklinkt in de reactie van gemeenten, komt op hem geveinsd over. ‘Rotterdam weet in elk geval beter, want een medewerker daar kon het me al in 2018 precies uitleggen. Men past het alleen niet toe,’ aldus de adviseur. ‘Het probleem bij gemeenten is dat ambtenaren, tot en met de gemeentejuristen toe, orders van hogerhand krijgen om tegen de wet in te gaan. Maar voor iedereen die een beetje rekenvaardig is, kan dit helemaal geen discussie zijn. De rechter heeft gewoon gelijk.’
De gedupeerden van eigenzinnige gemeentelijke rekenmethoden blijven niet beperkt tot de vrijlatingsregeling, benadrukt Kamp. Eerder dit jaar bleek al dat ruim zes op de tien mensen die de stap van uitkering naar werk zetten, financieel in de problemen komen door de verrekening van inkomsten. Kamp: ‘Het gaat structureel mis. Daarbij wordt ook jurisprudentie consequent genegeerd. Burgers, onder wie mijn cliënten, zijn hiervan dagelijks de dupe, vergelijkbaar met de toeslagenaffaire.’
Inhouding geschat inkomen
Een voorbeeld is het volgens hem wijdverbreide gebruik van schattingen van inkomsten. Zodra de gemeente een melding ontvangt dat een bijstandsgerechtigde aan het werk is, zouden ambtenaren aan het rekenen slaan. ‘Dan gaan ze kijken: hoeveel is dat op maandbasis? De uitkomst daarvan houden ze nog dezelfde maand in op de uitkering. Problemen hiermee ontstaan door te hoge schattingen, maar ook omdat mensen hun eerste inkomen nog moeten ontvangen terwijl hun uitkering al deels of helemaal is geschrapt.’
Volgens Kamp kan wederom geen twijfel bestaan over de strijdigheid met regels. ‘De rechter heeft ook dat in hoogste instantie bevestigd. Toch gaat het gewoon door.’ Gevraagd naar een verklaring, wijst de adviseur op ‘hebberigheid’ bij gemeenten. ‘Ze denken: dan hebben we het geld alvast, anders moeten we maar zien of we nog iets terugkrijgen. Maar dat is ongegrond, want de meeste burgers voldoen keurig de vorderingen die de gemeente op hen heeft.’
‘Excellente dienstverlening’
Ondanks de rechtspraak waar Kamp op wijst, bevestigt de website van Rotterdam dat fictieve verrekening plaatsvindt voor mensen die vanuit een uitkering gaan werken en hun eerste salaris nog moeten ontvangen. ‘Dan hoeft er achteraf zo weinig mogelijk aangepast te worden,’ benadrukt de gemeente het voordeel. Snelle verrekening op basis van schatting wordt ook genoemd in het lokale Beleidskader Participatiewet, met als uitgangspunt ‘passende en excellente dienstverlening’.
De verbazing van gemeenten in in het geheel niet ‘geveinsd’, zoals Kamp schrijft.
Het is ook geen ‘eigenzinnige gemeentelijke rekenmethode’ waarbij ambtenaren ‘orders van hogerhand krijgen om tegen de wet in te gaan’.
De uitvoeringspraktijk van gemeenten volgt de uitleg die de CRvB tot nu toe aan artikel 31, tweede lid, sub n van de Participatiewet heeft gegeven. En niet alleen de CRvB: ook de auteurs van kennisbanken (zoals Schulinck). Die uitleg is als volgt:
Doel van de inkomstenvrijlating is om mensen met een uitkering te stimuleren een gehele of gedeeltelijke baan te accepteren. Dit volgt ook uit de parlementaire geschiedenis (zie TK 2002–2003, 28 870, nr. 92). Het gaat er dus om dat een belanghebbende een uitkering algemene bijstand ontvangt (al dan niet in aanvulling op zijn eigen inkomen).
Met de betreffende zinssnede (“voor zover hij algemene bijstand ontvangt”) wordt aangegeven dat de vrijlatingsregeling uitsluitend geldt voor personen die recht hebben op algemene bijstand. Degene met een eigen inkomen dat uitstijgt boven de voor hem geldende bijstandsnorm (norm + toeslag) inclusief vt heeft geen recht op bijstand en kan derhalve geen beroep doen op de vrijlatingsregeling om zodoende eventueel aanspraak te maken op aanvullende bijstand. Zie CRvB 23-03-2004, nr. 01/6184 NABW.
Dat de rechter dit nu plotseling anders interpreteert, wekt – terecht – verbazing.
Schandalig zo komen de mensen nooit meer uit de bijstand als ze geld verdienen word dit gekort dit kan toch niet mensen