Gemeenten verbouwereerd door rechterlijke uitspraak bijstand

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is met het Rijk in gesprek over een rechterlijke uitspraak met ‘ingrijpende gevolgen’ voor de uitvoering van de bijstand. Gemeenten vragen zich af ‘hoe bestaande wetgeving en wetgevingsgeschiedenis tot deze interpretatie en uitleg door de rechter hebben kunnen leiden’.

Het gaat om een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB) op 24 augustus. De gemeente Rotterdam trok hierbij in hoogste instantie aan het kortste eind, na een eerdere nederlaag bij de rechtbank. Het bestuur had de bijstandsuitkering ingetrokken van een gehuwd paar, nadat een van de partners vanuit een werkloosheidsuitkering werk had gevonden (20 uur per week). Door het vervallen van de bijstand van de andere partner, viel hun gezamenlijke inkomen vanaf dat moment plotseling lager uit.

‘Voldoende inkomsten’

Rotterdam meende met het intrekken van de bijstand voor het koppel in lijn met de wet te handelen. ‘Het college heeft aan dit besluit ten grondslag gelegd dat zij voldoende inkomsten hebben om de kosten van levensonderhoud zelf te betalen.’ Voor personen die niet bijstandbehoevend zijn, hoeft ook niet te worden berekend of ze wellicht recht hebben op een zogeheten inkomensvrijlating van maximaal 202 euro per maand, zo redeneerde de gemeente. Daarmee sloeg Rotterdam de plank echter mis, zo oordeelde de rechtbank al in februari 2019.

De gemeente benadrukte daarna in hoger beroep dat het inkomen van de partners bóven de bijstandsnorm ligt sinds de gewijzigde situatie. Maar de wet volgt een andere logica, in de uitleg van de rechter. Eerst moet worden berekend hoeveel van het nieuwe inkomen iemand volgens de vrijlatingsregeling – hier uitgelegd door Rotterdam – mag houden bovenop de uitkering. Als na aftrek van dat bedrag minder overblijft dan de bijstandsnorm, geldt het recht op deze tegemoetkoming alsnog. De vrijlatingsregeling is door de wetgever bedacht om werken aantrekkelijker te maken voor uitkeringsgerechtigden en duurt maximaal een half jaar.

Aanpassingen en kosten

Uit de reactie van de VNG blijkt dat Rotterdam niet op zichzelf staat. Ook andere lokale overheden zouden in de praktijk uitgaan van de gewraakte interpretatie. ‘Dit standpunt van de CRvB heeft ingrijpende gevolgen voor de gemeentelijke uitvoeringspraktijk. Zo zullen ICT-systemen en beschikkingen moeten worden aangepast en zullen uitvoerings- en bijstandslasten voor gemeenten stijgen.’ Ook voorziet de koepelorganisatie dat als gevolg van de nieuwe uitleg mensen ‘langer bijstandsafhankelijk zijn, met alle daaraan verbonden verplichtingen’.

Voor de VNG is het onbegrijpelijk hoe de rechter tot deze invulling van de wet komt. Zowel die vraag als de praktische gevolgen van de uitspraak bespreekt de belangenbehartiger met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.