SyRI niet meer ingezet voor opsporing fraude

Het omstreden computersysteem Systeem Risico Indicatie (SyRI) waarmee de overheid allerlei gegevens van burgers aan elkaar koppelt, kan volgens de rechtbank niet door de beugel. SyRI maakt een te grote inbreuk op de privacy en kan niet meer worden ingezet als middel voor handhaving en fraudebestrijding. 

‘Er is haast geen persoonsgegeven te bedenken dat niet voor verwerking in aanmerking komt,’ aldus de rechtbank in Den Haag vandaag. Bovendien is de manier waarop het systeem werkt niet te controleren. De rechtbank verklaart dat het systeem niet past bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Na de uitspraak van de rechter stopt de overheid dan ook met het gebruiken van het antifraudesysteem. SyRI kan dus niet meer worden ingezet als middel voor handhaving en fraudebestrijding, concludeert het verantwoordelijke ministerie van Sociale Zaken.

Bijstandsfraude

SyRI kon bijvoorbeeld door gemeenten worden gebruikt om bijstandsfraude op te sporen. De rechters veegden niet het hele systeem van tafel. Controle van fraude is op zich een legitiem doel, maar twee bepalingen over de inzet van SyRI worden ‘onverbindend verklaard’. Dat betekent dat ze terug moeten naar de tekentafel. Hoe dat wordt opgelost, is aan de Tweede Kamer, aldus de persrechter.

Algoritmes

In SyRI zijn allerlei gegevens van bijvoorbeeld de Belastingdienst, het UWV, de Sociale Verzekeringsbank en gemeenten aan elkaar gekoppeld. Algoritmes zoeken naar opvallende zaken, omdat die mogelijk op fraude kunnen wijzen. Volgens de klagers is het niet duidelijk wat iemand een potentiële fraudeur maakt en wat mensen daartegen kunnen doen. Bovendien kunnen ook mensen die niets hebben misdaan onder de loep worden genomen.

SyRI is opgezet door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De gemeenten Rotterdam, Eindhoven, Haarlem en Capelle aan den IJssel hebben tot nu toe gebruikgemaakt van het systeem. De Volkskrant maakte vorig jaar een inventarisatie en daaruit kwam naar voren dat SyRI nog geen enkel geval van fraude aan het licht heeft gebracht.

De zaak

De zaak was aangespannen door zes organisaties, waaronder de FNV en Privacy First, en de schrijvers Tommy Wieringa en Maxim Februari. Ze vinden dat het systeem te ver gaat. Iedere burger is bij voorbaat al verdacht, zeiden ze tegen de rechters. Partijen in de Tweede Kamer reageren instemmend op de uitspraak. Een overwinning voor privacy en gelijke behandeling, twittert Kathalijne Buitenweg van GroenLinks. Maar ook ‘een tik aan de Tweede Kamer, waar de SyRI-wetgeving beter had moeten worden besproken.’

Kees Verhoeven van regeringspartij D66 wijst erop dat steeds meer algoritmes worden gebruikt die data van onschuldige mensen analyseren op verkeerd gedrag zonder dat zij ergens van verdacht zijn. ‘Dit is een belangrijke uitspraak van de rechter. SyRI is in strijd met artikel 8, het recht op een privéleven,’ twittert hij.