‘Veel gemeenten’ hebben in maart de publicatieplicht voor de verkiezingsuitslagen niet nageleefd, daarom komt er een zwarte lijst van overtreders bij de aankomende verkiezingen. Om hoeveel gemeenten het precies ging, weet echter niemand. De grote meerderheid, zo blijkt wel, hield zich gewoon aan de nieuwe regels voor een transparanter verkiezingsproces.
Gemeente.nu deed navraag bij onder meer het ministerie van BZK en de Kiesraad. Beide kapittelden gemeenten om een gebrekkige naleving van de transparantieplicht. Maar hoe het daarmee precies zit, weten ze niet. Waarop baseerde minister Ollongren dat het in veel gemeenten niet goed was gegaan? Haar woordvoerder wil alleen kwijt dat er ‘signalen’ zijn ontvangen. ‘Elke gemeente die zich er niet aan houdt, is er een te veel.’ De Kiesraad stelt dat er vanuit BZK ‘een vorm van monitoring’ heeft plaatsgevonden, maar kent daarvan niet de resultaten.
Geen verplichting
In alle openheid cijfers verzamelen en publiceren deed de Open State Foundation wel, in samenwerking met de Volkskrant. Daaruit volgde dat slechts 25 procent van de gemeenten de ‘volledige uitslag’ op de eigen website had geplaatst. Vervolgens barstte de kritiek los. Met dat percentage is het alleen even opletten: dit betreft niet de geldende publicatieplicht, maar de publicatie van ‘machineleesbare’ CSV-bestanden. Ollongren vindt publicatie volgens deze open standaard wenselijk en heeft een wetsvoorstel daartoe in de maak, maar verplicht is het dus nog niet. De berichtgeving bleek zelf niet altijd transparant als het gaat om deze nuance, waar in het onderzoek wel naar is gezocht.
‘Lastig’ inzichtelijk
Benjamin W. Broersma van Open State Foundation – eveneens pleitbezorger van de standaard – zegt dat er ook is gekeken naar de publicatie van pdf-bestanden op de gemeentelijke websites. Dat is wél een wettelijke verplichting sinds 1 januari, met de afgelopen Statenverkiezingen als vuurdoop. Van deze napluizingen zijn geen resultaten gepubliceerd, het bleek ‘lastig’ om exact inzicht te verkrijgen. Aanvankelijk telden de onderzoekers zo’n 80 gemeenten die niet voldeden. ‘Later bleek een gedeelte toch te hebben gepubliceerd, maar op een plek op de website die wij niet hadden verwacht,’ licht Broersma toe.
Rond de 20 procent
Onder de streep denkt hij dat zeker 60 gemeenten op het moment van het onderzoek tekortschoten, dat is minder dan 17 procent van het totaal in Nederland. Een kanttekening daarbij is dat de 76 gemeenten die deelnemen aan het experiment met centraal stemmen tellen uit coulance grotendeels buiten beschouwing zijn gelaten. Houd je rekening met de kleinere groep, dan is het foutpercentage 21,5 procent. Voor de deelnemers aan het experiment geldt in feite een dubbele publicatieplicht, waarbij relatief veel fouten werden geconstateerd. Drie van deze gemeenten schoten zodanig tekort dat ze alsnog tot de missers werden gerekend.
Handreiking VNG
De redenen waarom gemeenten de publicatieplicht niet naleven, lijken divers. Zo is er nog sprake van onbekendheid met de regels – aanleiding voor de VNG om een handreiking te publiceren. ‘Hiermee doen we eigenlijk het werk van de minister,’ zegt een woordvoerder van de vereniging. Andere gemeenten lijken bewust de hand te lichten met de regels, bijvoorbeeld door uitslagen al snel weer te verwijderen van de site. Dit is niet de bedoeling, hoewel de Kieswet geen eindtijd noemt. De VNG adviseert de bestanden online te laten staan tot minimaal het moment waarop de fysieke processen-verbaal vernietigd dienen te worden: drie maanden na toelating van de gekozenen.
Vindbaarheid en inhoud
Tot die tijd moeten de uitslagen op een goed vindbare plek op de gemeentesite staan. Broersma ziet het ook met die vindbaarheid misgaan, wat overigens géén reden was om op ‘zijn’ zwarte lijst te belanden. ‘Soms is de data er wel, maar is het een doolhof om er te komen,’ zegt hij. De uitslagen zijn dan bijvoorbeeld alleen via een zoekfunctie benaderbaar, of pas nadat de bezoeker van het digitale kastje naar de muur is gestuurd. Verder tekent Broersma aan dat de pdf-documenten niet op inhoud zijn beoordeeld. Een steekproef wees uit dat ook daar nog wel een en ander aan mankeert.
Zwarte lijst komt er
Ollongren dreigde gemeenten onlangs met vermelding op een zwarte lijst bij de aankomende verkiezingen voor het Europees Parlement als ze dan niet aan de publicatieverplichtingen voldoen. Niet alle lokale overheden zijn daar blij mee en de VNG wil als belangenbehartiger samen met de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken de kwestie aankaarten bij de minister. Haar woordvoerder zegt dat Ollongren van plan is door te zetten.
Wij hebben dus enkel gekeken is er een PDF niet of de PDF genoeg/juiste informatie bevat. Want wanneer we dit wel hebben gedaan (bijv. voor een paar centraal tellen gemeenten) bleek een groot gedeelte hiervan te weinig informatie te bevatten (of handtekeningen, etc.), vooral voor die centraal tellen gemeenten.
Als we de centraal tellen gemeenten volledig buiten beschouwing laten moeten deze ook in de berekening van het percentage buiten beschouwing worden gelaten, de 20% klopt dan dus niet. Ik kom op 75/(355-76) = 26.9%.
Dank voor de verduidelijking in het artikel m.b.t. de berekening van het percentage, ik had pas later door dat de 60 van ‘zeker weten fout’ werd gebruikt. Alleen gaan de fouten natuurlijk ook de andere kant op (ga ik vanuit), daarom is het toch lastig er een hard percentage aan te hangen.
Jij ook bedankt, voor het delen van de cijfers en de uitleg. Helder dat het percentage niet hard is, maar dit geeft in ieder geval een idee, waaraan het eerder ontbrak, als er al geen verkeerd beeld is ontstaan. Laat de naleving ‘slechts’ 75 procent zijn, dat klinkt toch anders dan 75 procent niet-naleving.