Foto: ministerie van Binnenlandse Zaken
Er zijn volgens staatssecretaris Van Huffelen ‘structurele problemen’ met de manier waarop in Nederland paspoorten worden uitgegeven, met ‘fouten en fraude’ tot gevolg. De regels en systemen die zijn opgetuigd om de uitgifte goed te laten verlopen, werken niet altijd zoals bedoeld. In ‘meerdere gemeenten leveren ambtenaren in ruil voor geld paspoorten op bestelling’.
Dat schrijft de staatssecretaris van Digitalisering in een brief aan de Tweede Kamer. Er zijn tientallen voorbeelden bekend van officiële paspoorten met vervalste gegevens erin, aangemaakt door corrupte ambtenaren. ‘Het vermoeden is dat dit aantal waarschijnlijk nog zal oplopen.’ Ze maken bijvoorbeeld een document met een nepnaam erin of een vervalste foto.
‘Met een op deze manier verkregen paspoort kan een crimineel bijvoorbeeld de grens over en buiten het bereik van politie en justitie doorgaan met criminele activiteiten.’ De corruptie kwam aan het licht in strafzaken en daar wil Van Huffelen verder geen uitspraken over doen. Zo is ook onduidelijk of die corrupte ambtenaren geconcentreerd zijn in bepaalde gemeenten.
Niet concreet
Het kabinet zegt hard op te willen treden tegen de vervalste paspoorten, maar de staatssecretaris legt in haar brief niet uit wat ze concreet kan doen. Ze is nog ‘in gesprek’ over mogelijke acties. Wel merkt de staatssecretaris op dat de manier waarop de paspoorten worden uitgegeven sowieso onvoldoende op orde is. Bij een steekproef onder 8,7 miljoen paspoortaanvragen uit 2010 tot en met 2019 zijn 2,6 miljoen fouten aan het licht gekomen.
Ambtenaar
In de meeste gevallen, 2,4 miljoen keer, werd het paspoort toegekend door dezelfde ambtenaar die ook de aanvraag behandelde. Dat is niet de bedoeling. Dit kwam vooral veel voor in kleine gemeenten. Ook werd 181.500 keer vastgesteld dat de ambtenaar de pasfoto goedkeurde terwijl het programma de foto had afgekeurd. De ambtenaar moet dan een goede reden opgeven om het systeem te negeren, maar dat blijkt niet te gebeuren.
Geen vrijblijvendheid
Van Huffelen zegt gemeenten aan te gaan spreken op het grote aantal fouten dat wordt gemaakt. Volgens een woordvoerder wordt daarbij ‘heel duidelijk uitgesproken wat van de gemeenten verwacht wordt’ en is daarbij duidelijk gemaakt dat er ‘geen vrijblijvendheid’ is in de naleving van de paspoortregels. Uiteindelijk wil zij ook de regels en de werkwijze aanscherpen om de problemen te verhelpen. Dat zal meer tijd kosten omdat de wet daarvoor moet worden aangepast.
Taghi
In ieder geval wordt een voormalig gemeenteambtenaar uit Den Haag verdacht van het vervalsen van paspoorten voor criminelen, onder wie hoofdverdachte in de strafzaak Marengo Ridouan Taghi. Dat kwam naar voren in een regiezitting. De ex-ambtenaar heeft zich volgens het Openbaar Ministerie laten omkopen en rond de twintig paspoorten voorzien van een valse foto in de periode tussen mei 2009 en oktober 2014. Ze zou hiervoor zo’n 1000 euro per reisdocument hebben gekregen.
De gemeente Den Haag laat weten dat de ambtenaar in juni 2020 op staande voet is ontslagen. De vrouw heeft zich volgens een gemeentewoordvoerder tussen 2012 en 2015 ‘herhaaldelijk niet gehouden aan de voorgeschreven strenge procedures en werkinstructies voor de uitgifte van paspoorten’. De gemeenteraad is vertrouwelijk op de hoogte gebracht.
Maatregelen
Volgens de woordvoerder zijn er maatregelen genomen om herhaling te voorkomen. Vanwege de zaak kan een ambtenaar die een aanvraag voor een paspoort of een ander reisdocument in behandeling heeft genomen voortaan ‘in ieder geval nooit het paspoort uitreiken’. Ook houdt de gemeente scherper in de gaten hoeveel identiteitsbewijzen binnenkomen en worden uitgegeven ‘zodat er actueel zicht is op wat binnenkomt en naar buiten gaat’. Verder kunnen Hagenaars nog maar op twee plekken hun reisdocumenten ophalen, namelijk het stadhuis en een stadsdeelkantoor.
Uitstekend dat er voldoende aandacht is voor het correct omgaan met de aanvraag, het opnemen van de vingerafdrukken, het innen van de leges, het afdragen van de Rijksleges, het verstrekken, het in ontvangst nemen van de gepersonaliseerde documenten, het opslaan in de kluis, het verantwoorden, het inklaren, het verwerken in de basisregistratie personen en het uitreiken van paspoorten en identiteitskaarten. Zoveel verschillende stappen zijn er in het proces. En ik zal er wellicht nog wel een paar vergeten.
Jammer dat , wellicht omdat er hier sprake is van betrokkenheid bij een uitermate gevoelige rechtszaak, heel ambtelijk Nederland aan de schandpaal wordt genageld en de indruk wordt gewekt dat het in het hele land een rommeltje is rond het aanvragen en uitgeven van paspoorten en identiteitskaarten. Dat is niet zo!!
Focus op de misstanden en los die zorgvuldig en wat mij betreft keihard op. Maar overspoel niet heel Nederland met in dit geval weer een heel pakket aan aanvullende maatregelen die helemaal niet nodig zijn als iedereen gewoon zijn gezond verstand gebruikt en doet wat de wet voorschrijft. Ik sluit mijn ogen niet voor mogelijk frauduleus handelen. Wij vragen ons personeel een VOG te overleggen, wij werken conform de voorschriften, we zijn streng op de kwaliteit van pasfoto’s, we hebben trainingen en cursussen gevolgd, we hanteren de regels rond functiescheiding, ook in een kleine gemeente ja!, kortom…..de regels zijn duidelijk genoeg. Attenderen op de geconstateerde situatie is voldoende en ontslag op staande voet bij frauduleus handelen lijkt mij iets vanzelfsprekends. Maar ik ben bang dat we geconfronteerd gaan worden met nog meer regels, nog meer controles, nog meer audits, nog meer verantwoording afleggen. Mogen we aub ook nog voldoende ruimte overhouden om ons werk te doen?
Een van de te nemen maatregelen zou het screenen van de ambtenaren ingevolge de Wet veiligheidsonderzoeken kunnen zijn. Dit vereist aanwijzing van de door hen vervulde functie tot vertrouwensfunctie. Immers, een – mogelijk nog nauwelijks toegepaste – verklaring omtrent gedrag (een lichte en eenvoudige vorm van screening beperkt tot de persoon zelf) ziet slechts toe op eerdere antecedenten van de betrokkene. Een veiligheidsonderzoek gaat echter veel verder. Onderzocht wordt daarbij of de ambtenaar mogelijk kwetsbaarheden heeft, in de vorm van criminele contacten, geldproblemen, verzwegen geheimen waarmee hij/zij gechanteerd kan worden, etc.)
Kortom: mogelijk dat gemeenten hun ‘naïviteit’ m.b.t. de integriteit van hun medewerkers kunnen/moeten aanpakken.