Opinie Waarom gemeenten en innovatie geen vrienden zijn

Innovatie heeft de wind tegen, maar in de praktijk is te zien waartoe het kan leiden als gemeenteambtenaren open staan voor een betere manier van werken.

Bijna twintig jaar terug onderzocht ik in een toen nog piepkleine gemeente de gemeentelijke dienstverlening. De moderne tijden hadden het dorp net bereikt, het aantal inwoners begon toe te nemen. De nieuwkomers, overwegend forensen, gaven aan behoefte te hebben aan een avondopenstelling van loketten. Het toenmalige hoofd burgerzaken zag daar niets in.

Hoeveel mensen in onze enquête hadden daar nu om gevraagd? ‘Een stuk of 30?’ Daar leverde hij zijn vrije avond niet voor in.

Onlangs was ik weer in die gemeente. Het aantal inwoners is ondertussen verdubbeld. De huidige, overwegend jonge ambtenaren spraken soepeltjes over kanaalsturing, digitale dienstverlening en service aan huis. Ja, daar was wel iets veranderd.

Innovatieve overheid
Zodra iets binnen de overheid verandert, wordt al gauw gesproken van innovatie. Een innovatieve overheid, daar wil elke ambtenaar en bestuurder wel prat op gaan. Innovatie, dat is toch nooit verkeerd? In de praktijk zijn innovatie en overheid echter geen dikke vrienden. Al het enthousiasme voor vernieuwing en verbetering worden al gauw gesmoord door ‘wetten en praktische bezwaren’. Zodra iemand eens in forse stap voorwaarts wil zetten, zijn er tien anderen die elk wel weer tien bezwaren weten.

Voor een deel zal dat te maken hebben met een menselijke weerstand tegen verandering. Maar er is meer. Wat wordt ervaren als ‘de gebruikelijke gang van zaken’ is in feite het resultaat van vaak moeizame compromissen tussen verschillende belangen. De situatie lijkt vertrouwd en vanzelfsprekend, maar is toch broos en toevallig. Om de kwetsbaarheid van het compromis wat te verminderen, is er van alles en nog wat vastgelegd in regels en procedures. En die regels en procedures, tja, die laten zich echt niet zomaar veranderen. Want, verandering brengt het evenwicht in gevaar. Verbetering voor de één is achteruitgang voor de ander. Daarom gaat innovatie niet vanzelf. Sommigen hebben daar weinig mee te winnen.

Tegenvallers
Een kenmerk van innovatie is dat er iets nieuws wordt geprobeerd, iets onbekends. Dat biedt nu geen zekerheid voor succes. Tegenover elke succesvolle innovatie staan vast vele mislukkingen. Tegenvallers gedurende het proces van innovatie worden door de ‘potentiële verliezers’ al gauw aangegrepen om te zeggen: ‘Zie je wel, ik zei toch dat het niets zou worden.’

Innovatie heeft op vele fronten de wind tegen, het moet gaan om een goed, creatief idee, het moet uitvoerbaar zijn, er moeten voldoende mensen zijn om het serieus te proberen en er moet ruimte zijn om te falen. Innovatie is kwetsbaar. Het maakt mensen onrustig, mensen die liever ongestoord thuis voor de TV willen zitten, in plaats van de nieuwkomers in hun dorp ’s avonds in het gemeentehuis van dienst te willen zijn. Ook al zouden dat in het eerste jaar slechts 30 mensen zijn.