
Succesvolle AI-toepassingen zijn er inmiddels volop bij de overheid, ook bij gemeenten. Maar andere overheden mee laten profiteren komt nauwelijks van de grond. Een centraal AI-platform moet uitkomst bieden.
De wens om zoveel mogelijk overheden de vruchten van AI te laten plukken staat hoog op de agenda van de rijksoverheid. De ontwikkeling en implementatie van AI vindt echter vooral bij individuele overheden plaats. Het recent ingestelde Platform AI & Overheid moet het gebruik van succesvolle AI-toepassingen stimuleren en opschalen, om zo de inzet van kunstmatige intelligentie in dienstverlening en uitvoering te versnellen.
“Er is veel koudwatervrees. Veel organisaties kijken vooral naar de risico’s van AI. We moeten nog een groot deel van de overheden in het land meenemen”, gaf directeur Digitale Samenleving Hillie Beentjes van BZK mee bij de lancering van het nieuwe platform begin juli in Utrecht.
Flinke stijging
Over 2024 telde BZK zo’n 266 toepassingen van AI bij gemeenten en andere overheden. Dat is een flinke stijging, want in 2021 en 2019 ging het nog om respectievelijk 165 en 75 AI-innovaties. Veel toepassingen zijn het experimenteel stadium ontstegen en al volop in bedrijf. “AI-toepassingen zijn steeds meer volwassen”, constateert Beentjes.
Geslaagde voorbeelden zijn de virtuele assistenten waar een aantal gemeenten mee werkt, die 24/7 vragen van inwoners afhandelen. Ook interne AI-chatbots zijn populair. Zo heeft Amsterdam in eigen huis ChatAmsterdam ontwikkeld voor haar medewerkers.
Potentiële gebruikers aarzelen
Nu nog een wijder gebruik van dit AI-vernuft. De knelpunten voor verdere opschaling zijn echter legio, blijkt uit een eigen inventarisatie van het platform. Vaak matchen de onderlinge ICT-systemen niet. Ook aarzelen potentiële gebruikers, omdat ze de kwaliteit van AI-toepassingen op het vlak van ethiek, data en operationele gereedheid niet kunnen beoordelen. Vaak ontbreekt een ‘due diligence-rapport’, dat deze punten aan borgen.
Ook niet onbelangrijk, is er geen goed overzicht van welke AI-toepassingen er zoal beschikbaar zijn. Het platform verwacht daar met zijn ‘community’-opzet veel in te kunnen betekenen door partijen en initiatieven bij elkaar te brengen. “Van belang is dat we zoveel mogelijk kennis delen en samen optrekken”, aldus Beentjes.
AI-kennisniveau
Met het Platform AI en Overheid wil het ministerie van BZK ook bijdragen aan het versterken van het AI-kennisniveau bij ambtenaren. Bij de presentatie in mei van de overheidsbrede Handreiking Generatieve AI stelde de onlangs opgestapte staatssecretaris Szolt Szabó (digitalisering), dat ambtenaren ‘AI-geletterd’ moeten zijn. Juist om te borgen dat het gebruik van genAI verantwoord is.
Ambtenaren moeten snappen dat AI-systemen vooroordelen kunnen bevatten en ze de uitkomsten ervan niet blindelings kunnen volgen. Gemeenten moeten hier overigens al werk van maken vanuit de Europese AI-verordening, die sinds augustus vorig jaar van kracht is.
Digitaliseringsstrategie
Benutten van de kansen van AI is een nadrukkelijk thema in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS). Dit beknopte tien pagina’s tellende beleidsdocument is door demissionair staatssecretaris Eddie van Marum begin juli alsnog aan de Tweede Kamer aangeboden. Dat zou eerst begin juni het geval zijn, maar toen viel het kabinet.
Volgens ingewijden zet het kabinet in de NDS zoveel mogelijk in op ‘soevereine’ genAI, die in Europa is ontwikkeld en open source is, dus door alle overheden vrij te gebruiken. Het streven is niet langer afhankelijk zijn van de genAI-tools van Big Tech.
Dezelfde wens sprak de Tweede Kamer eind juni in een motie uit. Bovendien zou de gezamenlijke overheidsinkoop van soevereine AI-tools veel goedkoper uitpakken dan de afname van AI-pakketten van de techgrootmachten uit de VS, aldus de Kamer.
Kluif
Wat echter nog hele kluif zal zijn. Veel gemeenten zitten stevig in de houdgreep van Microsoft dat genAI-tool Copilot flink aan het pushen is, om klanten nog afhankelijker te maken van zijn diensten.
Wel heeft Copilot niet het nadeel van het populaire ChatGPT, dat alle data worden weggeven. Gebruikers kunnen hun data binnen de eigen Microsoft-servers kunnen houden.
Steeds meer gemeenten stellen eisen aan het gebruik van ChatGPT. Ambtenaren mogen daar geen persoonsgegevens en interne documenten in uploaden, wat in strijd is met privacywet AVG. Of ze verbieden hun medewerkers om tooling te gebruiken die niet door de gemeente aangeboden wordt.
ChatGPT for Government
Dat is in de VS wel anders. De overheid heeft daar massaal gekozen voor ChatGPT for Government. OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT, bouwde de chatbot-versie voor overheden, omdat uit onderzoek bleek dat duizenden ambtenaren van het reguliere ChatGPT gebruik maken, sinds begin 2024 al zo’n 18 miljoen keer geraadpleegd door overheidsdienaren.
In gemeenteland heeft Montferland als alternatief voor ChatGPT GovGPT ontwikkeld, dat op een eigen machine draait, dus in een gesloten omgeving. De open source AI-chatbot wordt onder meer gebruikt voor het beoordelen van beschikkingen en het corrigeren van brieven.
AI-governancekader
Eind mei lanceerde de VNG een governancekader voor de verantwoorde inzet van AI en algoritmen. Gemeenten kunnen hiermee nagaan welke stappen ze bij een innovatietraject met AI moeten doorlopen en welke rollen medewerkers hierin kunnen vervullen. Het governancekader is nog in bètaversie en wordt nu door aantal gemeenten getest.
Geef een reactie