Gemeentelijke geldstromen worden kleiner binnen het geheel

Nederlandse gemeenten zijn voor Europese begrippen sterk afhankelijk van de nationale overheid. Maar hun deel van die koek wordt alleen maar kleiner, ondanks de decentralisaties. Dat blijkt uit nieuwe CBS-cijfers.

Nederlandse gemeenten noteerden bij elkaar ruim 100 milard euro inkomsten in 2019. Ruim een kwart daarvan valt onder de noemer ‘eigen middelen’: opbrengsten uit de onroerendezaakbelasting (ozb) bijvoorbeeld, maar ook de verkoop van bezittingen. De rest van de inkomsten zijn gewoon rijksbelastingen, die Den Haag via een verdeelsleutel toekent.

In 2000 haalden gemeenten nog een derde (33 procent) van hun inkomsten zelf op, bij de laatste meting bleek dit gedaald tot 27,2 procent. Dat is het laagste punt sinds de eeuwwisseling. Maar de cijfers vertellen méér dan deze trend van wegzakkende eigen middelen.

Hekkensluiter in EU

De vergelijking met andere EU-landen maakt het CBS door ook de nationale inkomsten en uitgaven te betrekken. De gemeentelijke geldstromen worden hier tegen afgezet.

Dan blijken de eigen inkomsten van gemeenten 7,9 procent te beslaan van de totale overheidsinkomsten in Nederland, sociale fondsen meegerekend. Hiermee niveau bungelen ze onderaan in de EU. ‘In alle gedecentraliseerde EU-landen heeft de lokale overheid een groter aandeel eigen inkomsten dan in Nederland,’ merkt het CBS op.

Den Haag verdeelt

De decentralisaties hebben deze uitzonderingspositie alleen maar versterkt. Verschillende taken gingen naar gemeenten, maar het geld daarvoor hoefden ze niet ineens zelf op te halen met creatieve nieuwe belastingen. Sterker, dat mogen gemeenten niet.

Tegelijk met de bevoegdheden, ging er geld van het Rijk naar gemeenten. Door deze miljarden werden de eigen inkomsten relatief geringer. Aan de uitgavenkant houden gemeenten meer gelijke tred met het Rijk.

Lokale koek kleiner

Maar wat opvalt: ook bij de uitgaven neemt het belang van gemeenten niet toe maar juist af, ondanks dus de decentralisaties. In 2019 liep ruim 30 procent van alle overheidsuitgaven via de lokale route. In 2000 ging het om een derde. Een lichte daling dus, maar toch.

Eerder onderzoek toonde al aan dat de decentralisaties weinig impact hadden op de verdeling van overheidsuitgaven over de centrale en lokale overheid. De nieuwe cijfers brengen dat ontnuchteringsproces weer wat verder.