Ingewikkeld en weinig transparant, volgens de Raad voor de financiele verhoudingen (Rfv). De verdeling van het Gemeentefonds zou van de lokale autonomie zelfs een wassen neus maken.
In zijn advies aan minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken trekt de raad het vrij besteedbare karaker van de algemene uitkering in twijfel. Door precies de taken te belonen die in lijn zijn met de koers van het kabinet verandert het fonds geleidelijk in een portemonnee voor het beleid van de landelijke. De gemeenten zijn dan steeds meer een doorgeefluik, via de momenteel al 60 verdeelmaatstaven.
De ontwikkeling komt volgens de raad voort uit een nadruk op de zogeheten kostenoriëntatie. “Bij de verdeling van de algemene uitkering wordt een onevenredig zwaar belang toegekend aan het tot uitdrukking brengen van kostenverschillen tussen gemeenten in allerlei verdeelmaatstaven”, staat in het advies (PDF). “Dit brengt hoge bestuurlijke onderhoudskosten met zich.”
Vijftien maatstaven
Sommige maatstaven zijn nauwelijks te onderscheiden van elkaar of hebben amper gewicht. “Er zijn in 2010 dertien maatstaven, los van de vaste bedragen, waarmee minder dan 0,1% van de algemene uitkering wordt verdeeld en 29 maatstaven waarmee minder dan 0,5% van de algemene uitkering wordt verdeeld.” Met vijftien maatstaven wordt al 93 procent van het fonds verdeeld.
De Rfv pleit voor meer transparantie, om te beginnen door ongeveer de helft van de maatstaven af te schaffen. “Gemeenten zijn weliswaar vrij anders te beslissen over de besteding van de algemene uitkering, maar er gaat ontegenzeggelijk een normerende werking uit van de verdeling. Het aantal verdeelmaatstaven is in veel opzichten dan ook het symbool van een te ver doorgeschoten normeringsdrift van de rijksoverheid en een beperking van de beleidsvrijheid van gemeenten.”
Naast het afschaffen van maatstaven doet de raad nog acht aanbevelingen:
- Elke nieuwe maatstaf moet in de toekomst worden afgewogen tegen de bestaande maatstaven.
- Maatstaven moeten voor een substantiële groep gemeenten een wezenlijk effect hebben op de omvang van de uitkering.
- Er mogen geen onrechtvaardige verschillen in de verfijning van het verdeelstelsel ontstaan.
- De verdeling moet uitgaan van de bestedingsrichting van gemeenten.
- Een herijking van de verdeling moet gericht zijn op brede uitgavenclusters.
- Maatstaven die gekoppeld zijn aan een specifieke taak moet worden vermeden.
- Voor de verdeling is het belangrijk gebruik te maken van algemeen kenbare maatstaven uit openbare bronnen.
- Maatstaven die slecht voor een kleine groep gemeenten relevant zijn, moeten in de prullenbak.
Een open deur: iedere gemeenteambtenaar met slechts een beetje kennis van zaken weet dit al lang. Het toont maar weer eens het grote verschil tussen de werkvloer (de gemeente) en het Haagse.