Er gaapt een gat van 6,1 miljard euro tussen de verwachte inkomsten en uitgaven van gemeenten in 2017.
Dit rekent het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) voor. Gemeenten moeten dan ook hun uitgaven fors naar beneden bijstellen. Anders dan de rijksoverheid moeten gemeenten namelijk een sluitende begroting maken. Het gat van 6,1 miljard euro heeft daarom het karakter van een taakstelling. Gemeenten zullen er alles aan doen om het gat te dichten. Hun opties zijn echter beperkt.
Volgens VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma geeft het COELO-rapport “zonneklaar weer dat gemeenten maar heel beperkt mogelijkheden hebben om zelf hun beleid vorm te geven. Het Rijk heeft te veel touwtjes in handen.”
Drie delen
Het financiële gat bestaat uit drie delen. Het eerste onderdeel is het verschil tussen de verwachte inkomsten en uitgaven op basis van bestaand beleid: 2,7 miljard euro op jaarbasis. Het tweede deel bestaat uit de kortingen op de taken in het sociale domein die binnenkort naar gemeenten worden gedecentraliseerd: 2,9 miljard euro. Het derde onderdeel is het gemeentelijke aandeel in de 6 miljard euro aan extra bezuinigingen van het kabinet: 0,5 miljard euro. Samen gaat het om 6,1 miljard aan ongedekte uitgaven.
Compensatie
Waar het kabinet een aanzienlijk deel van het tekort kan compenseren met lastenverzwaringen, geldt voor gemeenten vooral dat ze hun uitgaven moeten beperken. Gemeenten heffen slechts 3,4 procent van alle belastingen, dus zelfs een verdubbeling van de tarieven biedt onvoldoende soelaas, aldus het Coelo. Gemeenten moeten dus hun uitgaven beperken en dat betekent veelal dat zij voorzieningen moeten schrappen.
De VNG vindt dat opnieuw een discussie moet worden gevoerd over een verruiming van het lokale belastinggebied. Jorritsma: “Dat betekent uitdrukkelijk niet dat wij pleiten voor méér belastingen. We willen een andere verdeling van de belastingen.” Door te zorgen dat er een groter deel van de belastingen rechtstreeks naar gemeenten gaat, kunnen gemeenten ook écht samen met hun inwoners bepalen hoeveel geld zij over hebben voor bepaalde voorzieningen. De VNG komt in 2014 met een uitgewerkte visie op het lokale belastinggebied.
De vereniging wijst er ook op dat deze tussentijdse enorme bezuiniging er voort zorgt dat gemeenten hun beleid moeten aanpassen dat op basis van lokale verkiezingsprogramma’s tot stand is gekomen. Dat ondermijnt de lokale democratie en de beleidskeuzes die gemeenten samen met hun inwoners maken.
Investeringen onder druk
Gemeenten nemen een groot deel (45 procent) van alle overheidsinvesteringen voor hun rekening. Deze investeringen komen sterk onder druk te staan. Wanneer gemeenten de helft van hun financiële gat op deze manier zouden dekken, zou dat een terugval opleveren van maar liefst 33 procent van de gemeentelijke investeringen en 15 procent van alle overheidsinvesteringen. Op de langere termijn komt de kwaliteit van bijvoorbeeld wegen, riolen en gebouwen dan onder druk te staan.
Burger
De meeste burgers kunnen wel begrip opbrengen voor andere bezuinigingen van gemeenten, blijkt verder uit het onderzoek. Het gaat dan om besparingen op bijvoorbeeld straatverlichting, buurtcentra en sportaccommodaties.
Het snijden in het budget van onder meer thuiszorg en jeugdzorg wordt echter door een meerderheid van de ondervraagden afgewezen.
Een onvermijdelijk gevolg van maatwerk is dat er regionale verschillen ontstaan in de dienstverlening op sociaal terrein. Dergelijke verschillen worden door burgers echter massaal afgewezen, zo blijkt uit het COELO-onderzoek.
