Een recordaantal partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen bevat plannen die de rechtsstaat onder druk zetten of daar direct mee in strijd zijn.
Dat blijkt uit de analyse van de onafhankelijke commissie Rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma’s, die in opdracht van de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) de programma’s van politieke partijen onderzocht op rechtsstatelijkheid.
Volgens commissievoorzitter Elaine Mak staan veel voorstellen “op gespannen voet met fundamentele rechtsstatelijke beginselen”. Zij noemt het zorgwekkend dat “meer dan ooit plannen de toets der kritiek niet doorstaan”.
Twaalf van de vijftien partijen in de huidige Tweede Kamer hebben voorstellen die indruisen tegen de rechtsstaat; vooral de PVV en Forum voor Democratie (FvD) springen eruit.
Voorstellen om bezwaarprocedures bouwprojecten te beperken risico
Voorbeelden van maatregelen die de grenzen van de rechtsstaat opzoeken zijn het beperken van demonstratievrijheid, sterk versoberde opvang voor kansarme en overlastgevende asielzoekers en het ter discussie stellen van internationale verdragen die de rechtsorde beschermen. Ook voorstellen die de onafhankelijkheid van rechters aantasten worden als bedreigend gezien.
Daarnaast vormen voorstellen om bezwaarprocedures tegen bouwprojecten te beperken eveneens een risico. Zo wil de VVD de griffierechten voor dit soort zaken “fors verhogen” (met uitzondering van lage inkomens), streeft GroenLinks-PvdA naar kortere juridische procedures en stelt het CDA voor om “het moeilijker te maken woningbouw te vertragen via juridische stappen”.
Sinds 2012 is een duidelijke verslechtering zichtbaar. Toen kregen slechts twee programma’s een negatieve beoordeling. In 2017 waren dat vijf van de dertien getoetste programma’s, in 2021 zeven van veertien en in 2023 tien van de achttien. De editie van 2025 laat zien dat inmiddels twaalf van de vijftien programma’s minstens één plan bevatten dat strijdig is met de rechtsstaat, terwijl bijna tweederde van de partijen meerdere rode kwalificaties ontving.
Deze ontwikkeling toont dat het niet om losse gevallen gaat, maar om een breder patroon dat samenvalt met een verhitter en gepolariseerder politiek klimaat schrijft de NOvA. Toch ziet de commissie ook positieve signalen: op twee na doen alle partijen eveneens voorstellen die de rechtsstaat juist kunnen versterken.
Geef een reactie