Het is zéér onwenselijk dat gemeentebestuurders of gemeenteambtenaren zitting nemen in het bestuur van een privaatrechtelijke rechtspersoon. Gelukkig hebben steeds meer gemeenten dan ook als beleid om geen eigen bestuurders of ambtenaren te benoemen tot bestuurder van een vennootschap. Laten we hopen dat alle decentrale overheden dit als uitgangspunt gaan nemen.
Ik schreef al eerder blogs over de overheidscommissaris en over de vertegenwoordiging van de overheid binnen een algemene vergadering. Maar dat zegt nog niks over de overheid als bestuurslid.
Als gemeentebestuurders- of ambtenaren lid zijn van het bestuur van een privaatrechtelijke rechtspersoon (zoals een vennootschap, vereniging of stichting) levert dat een dubbele pet op. Die pet leidt tot daadwerkelijke verantwoordingsproblemen. En het geeft de gemeente ook niet meer bestuurlijke invloed. Bij problemen in de vorm van tegenstrijdige belangen moet de gemeentelijke vertegenwoordiger afstand nemen en de besluitvorming aan andere bestuurders of, bij gebrek daaraan, aan de raad van commissarissen of raad van toezicht laten.
Bestuur van de rechtspersoon
Alle privaatrechtelijke rechtspersonen hebben wettelijk verplicht een bestuur, dat in beginsel verantwoordelijk is voor het besturen en vertegenwoordigen van de rechtspersoon. Het bestuur kan uit één of meerdere bestuurders bestaan. Het bestuur legt verantwoording af aan de algemene vergadering (behalve bij een stichting).
Benoeming tot bestuurder
Tot bestuurder kunnen twee soorten personen worden benoemd: meer personen erkent het privaatrecht immers niet. Het kan dan gaan om natuurlijke personen of om rechtspersonen. Dat is dus anders dan bij commissarissen: daar kunnen alleen natuurlijke personen worden benoemd. Dat laatste geldt ook voor niet-uitvoerende bestuurders in een one tier board. Die hebben net als commissarissen een onafhankelijke toezichthoudende rol.
Bestuurlijk belang
Bij gemeenten betekent dat dus dat een benoeming van ‘de gemeente als rechtspersoon’ tot bestuurder, wil er sprake zijn van een bestuurlijk belang. (Dat is dan op grond van vertegenwoordiging in het bestuur; via stemrecht in de algemene vergadering kan ook een bestuurlijk belang ontstaan). De gemeente moet dan als bestuurder natuurlijk wél vertegenwoordigd worden, in beginsel door de burgemeester. De burgemeester kan een ander, zoals een wethouder of ambtenaar, machtigen. Wordt een wethouder of ambtenaar als natuurlijke persoon benoemd, dan is dat op persoonlijke titel, wat geen bestuurlijk belang oplevert.
Verantwoordingsprobleem
Het benoemen van de gemeente als rechtspersoon levert echter wel een verantwoordingsprobleem op. Op grond van de Gemeentewet moet de burgemeester verantwoording afleggen aan de gemeenteraad over de uitoefening van zijn vertegenwoordigingsrol, ook wanneer iemand anders dat namens hem doet. Máár de burgemeester mag helemaal niet handelen in het belang van de gemeente. Hij móet als bestuurder handelen in het belang van de vennootschap, de stichting of de vereniging én de daarmee verbonden onderneming/organisatie.
Dat belang wordt eerst en vooral ingevuld met het de continuïteit van de betreffende entiteit. Wel mag rekening worden gehouden met belangen van de aandeelhouders. Sterker nog: op grond van de redelijkheid en billijkheid móet dit tot op zekere hoogte. Maar wanneer sprake is van een tegenstrijdig belang voor de burgemeester als bestuurder, dan moet hij zich onthouden van stemming en mag hij niet meedoen aan de beraadslagingen.
Het lijkt toch wat vreemd wanneer de raad de burgemeester hierover dan ter verantwoording roept, omdat hij feitelijk niet in het belang van de gemeente kán handelen bij tegenstrijdigheid. Dat kan er zelfs toe leiden dat de gemeente via bestuurdersaansprakelijkheid wordt aangepakt.
Rob de Greef is senior adviseur en directeur bij Cooperación, docent/onderzoeker staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, en gemeenteraadslid voor de VVD in Helmond. Hij is gespecialiseerd in gemeenterecht, bestuurlijk organisatierecht en governance-vraagstukken en publiceert hier veelvuldig over.
Geef een reactie