De nieuwe Omgevingswet plaatst de gemeenteraad bij belangrijke besluiten buitenspel. Wordt deze aanslag op de lokale democratie wel voldoende opgemerkt, of staan we straks met zijn allen beteuterd te kijken?
Onlangs schreef ik op Gemeente.nu over de wijziging van de Crisis- en herstelwet die minister Ollongren van Binnenlandse Zaken in de pijplijn heeft. Spoedbesluiten die afwijken van het bestemmingsplan, zijn hierdoor straks niet langer de bevoegdheid van de raad. Wel moeten de volksvertegenwoordigers altijd nog een ‘verklaring van geen bedenkingen’ afgeven vooraleer het college verder kan.
Een opmerkelijke stap leek mij, want het is toch de raad die volgens de Grondwet aan het hoofd van de gemeente staat. Dat neemt niet weg dat normale afwijkingen van het bestemmingsplan, dus zonder spoedeisend karakter, al sinds 2010 de bevoegdheid van het college zijn. Het is dus alleen maar logisch om dit ook te regelen voor projecten waarbij snelheid geboden is en waarbij alle benodigde toestemmingen en ontheffingen ineens worden afgegeven, zo redeneert de minister.
Het laatste woord
Ik betwijfel of die logica helemaal opgaat. Zo’n gebundeld spoedbesluit voor bijvoorbeeld nieuwbouwprojecten tot tweeduizend woningen, lijkt me in de regel ingrijpender dan één enkele inbreuk op het door de raad vastgestelde bestemmingsplan. Maar het is in ieder geval nog de raad die het laatste woord houdt. En nu komt het: juist daarmee breekt de Omgevingswet, die in 2021 in werking treedt.
Straks heeft de raad alleen nog een niet-bindende adviesfunctie als het gaat om vergunningen die afwijken van het omgevingsplan (bestemmingsplan nieuwe stijl). En zelfs dat adviesrecht is dan geen vanzelfsprekendheid meer, het betreft alleen de door de raad ‘aangewezen gevallen’. Voor spoedprojecten in de geest van de Crisis- en herstelwet wordt, je raadt het al, dezelfde werkwijze van toepassing.
Vertragende factor
Wat hier aan de hand is, is dat de gemeenteraad bestuurlijk wordt geëlimineerd op een van de belangrijkste beleidsterreinen voor de lokale overheid. Het argument hiervoor luidt steeds weer dat de raad zo sporadisch vergadert dat hij een vertragende factor is. Maar zou misschien ook kunnen meespelen dat de raad het niet in alle gevallen direct eens is, dat er kortom debat plaatsvindt, zoals je mag verwachten in een democratie?
Natuurlijk heeft de raad altijd nog de nucleaire optie achter de hand om het college naar huis te sturen. Maar dat machtsmiddel zal veelal als buitenproportioneel worden gezien. Het college krijgt zo feitelijk de touwtjes in handen, terwijl de raad verandert van bevoegd tot controlerend naar adviserend orgaan binnen tien jaar tijd. Van beslisser tot tandeloze tijger. De uitholling van de lokale democratie vindt onder onze ogen plaats.
Prima zo?
Ondertussen kraait er vrijwel geen haan naar. Een handvol experts, voornamelijk advocaten en adviseurs, hebben zich bezorgd uitgesproken. Maar beseft de kiezer ook dat hij straks niet meer hoeft aan te kloppen bij een raadslid als een spoedbesluit voor een nieuwbouwwijk wordt doorgedrukt? Misschien vindt iedereen het wel prima verder en moeten we de raad vooral niet te serieus nemen. Of we zitten een beetje te slapen en worden pas wakker als de heipalen plotseling de grond in worden geramd: te laat dus.
De vraag raad of college is al zo oud als de Wet op de ruimtelijke ordening.
In een ver verleden kenden we de zogenaamde 1/5 regeling bij artikel 19 procedures. College bevoegd tenzij 1/5 deel van de raad het aan zich wilde houden. Kwam zelden voor. Niet echt werkbaar.
De huidige procedure van de verklaring van geen bedenkingen door de raad is een jurdisch gedrocht en in de praktijk zeer omslachtig en juridisch gecompliceerd.
Goed dat we daar afscheid van nemen.
Onder de Ow krijgt de raad een adviserende rol. Met de Invoeringswet is tekst zo gewijzigd dat de raad om advies wordt gevraagd in de door haar aangegeven gevallen in het Omgevingsplan of als het college daar aanleiding toeziet.
De raad bepaalt dus zelf of ze wel of niet wordt gehoord. In een proceduere zal aan het advies een zware betekenis worden toegekend. Het college zal goed moeten motiveren waarom van het advies wordt afgeweken.
Is daarmee de raad buiten spel gezet. Lijk me van niet. In de omgevingvisie kan de raad heel goed de bandbreedte van college bepalen, de raad kan omgevingswaarden vastellen en de raad kan programma’s vastellen.
E..e.a past heel goed in de visie van het duaal stelsel. De raad als controleur van het college. Daar is niets ondemocratisch aan.
De rol van de raad veranderd. En daar zal de raad zich nu van bewust moeten worden.
Ik denk dat dit het resultaat is van onze jarenlange politieke ervaring. Mensen kunnen wel ergens tegen ingaan, maar vangen doorgaans bot na lange procedures. Waarom zouden we er nog tegen ingaan, er wordt toch gedaan alsof we er niet zijn en worden over walst door de overheid. Vroeger vond ik de serie Debiteuren Crediteuren onrealistisch en cynisch; Nu heb ik het gevoel dat ik in een dergelijke samenleving ben terecht gekomen.
Anno 2018…. is er nog een Crisis? zo nee, moet er dan nog wel een crisis en herstel wet zijn? zo nee, moeten we die wet dan niet afschaffen iv wijzigen?
Ook zonder je eigen naam kan het.
Zeer alarmerend nieuws dit. Maar waar blijven de reacties? Joehoe, wordt er iemand wakker? Deze site is fantastisch. En wij, de lezers, kunnen hem tot leven brengen. Ik, als bewoner, maar vooral ook mensen die in hun vakgebied met de gemeente te maken hebben kunnen hier commentaar leveren. Wat houdt jullie tegen? Pure democratische initiatieven als dit moeten toch aangemoedigd worden? Iemand heeft hier voor gestreden en dit bereikt. Die iemand verdient meer steun. Kom op, schrijf!