Participatie, G1000, burgerpanel, burgerforum, passend contact met de overheid, civocracy, deep democracy, democratic challenge. Tja, we kunnen zo langzamerhand een compleet nieuw woordenboek beginnen over bestuurlijke vernieuwing. Waar het uiteindelijk om gaat, is dat burgers het eindresultaat mede kunnen bepalen.
Kern van het probleem
De titel van deze column is tevens de titel van het boek dat ik met Paulus Blom heb geschreven. Met grote regelmaat verzuchten burgers dat ze zich niet gehoord en serieus genomen voelen. Politici begrijpen dat maar zelden. Men heeft meestal het idee dat het proces van beleidsvorming wel degelijk gedeeld is en wordt. Het opmerkelijke is dat beide partijen gelijk hebben.
De kern van het probleem zit in mijn beleving in het begrip ‘communicatie’. In de praktijk komt dat neer op het informeren van bewoners per brief of mail. Maar voor bewoners is ‘communicatie’ in het algemeen gehoord en gezien worden. Als volwaardige gesprekspartner behandeld worden. Dus niet alleen de informatie van de overheid ontvangen, maar ook de input mogen leveren die het proces en eindresultaat mede bepalen.
De participerende burger als bedreiging
Omdat overheidscommunicatie in de meeste gevallen neerkomt op het zenden van informatie, ontstaat er een natuurlijke reactie. Iedereen die het er mee eens is zal geneigd zijn om tevreden achterover te leunen en erop te vertrouwen dat ‘de gemeente het wel regelt’. De mensen die het er niet mee eens zijn, laten zich horen. Lukt het hen niet invloed op het proces te verwerven, dan maken ze een krachtigere vuist. Door zich te organiseren, de pers erbij te halen of de lobby bij bevriende raadsleden te starten.
Vaak leidt die weerstand alleen maar tot nog grotere weerstand die eindigt in een gang naar de Raad van State. Vanuit het perspectief van de gemeente is de communicatie met de bevolking snel negatief. Het zijn immers bijna altijd de tegenstanders die het hardste en meeste schreeuwen.
De gemeente creëert haar eigen weerstand
Het klinkt misschien erg simpel, maar mensen kunnen pas tégen plannen zijn als die plannen er eerst zijn. Zonder plan ook geen weerstand. Door in een veel vroeger stadium burgers bij de planvorming te betrekken kan veel ellende (en geld!) bespaard worden. In het eerder genoemde boek hebben we bij wijze van voorbeeld het proces rond de Dobbelmanfabriek in Nijmegen geschetst.
Het projectteam daarvan werd in feite uitgebreid met betrokken burgers. Aan het eind stond er een maquette op de tafel die in samenspraak door alle partijen was gemaakt. In het midden stond een markante toren waarin bedrijfsruimte en woningen waren gerealiseerd. De plannen werden door de raad goedgekeurd en er kwamen uit de wijk alsnog bezwaren, met name tegen de bouw van die toren. De rechter oordeelde echter alle bezwaren ongegrond, gelet op de zorgvuldigheid van handelen van de gemeente.
Er is altijd een prijs te betalen
Elk project heeft zijn prijs. Die kun je vooraf betalen door, zoals in bovenvermeld voorbeeld, te investeren in het voortraject. Je kunt ook, zoals veel vaker gebeurt, de prijs áchteraf betalen. Door avonden te beleggen om de plannen nog eens uit te leggen. Veel extra gesprekken met bewoners te voeren om bezwaren weg te nemen. In sommige gevallen externen in te huren die de rol van mediator op zich nemen. En, als dit allemaal niet geholpen heeft, de gang naar de rechter te maken en het hele project uit te stellen. Het lijkt me overbodig om te vermelden dat dit laatste meer kost. Toch gebeurt dit het meest. Zonde, want het gaat natuurlijk wel over gemeenschapsgeld waar ook hele nuttige dingen mee gedaan kunnen worden
Welkom, nieuwe raads- en collegeleden
Afgelopen 21 maart hebben we weer gestemd voor de gemeenteraad. Aan al die nieuwe enthousiaste raadsleden zou ik willen zeggen: hou dat enthousiasme vast. Laat je niet verpletteren door dikke dossiers, maar blijf vooral in gesprek met de mensen voor wie jij dit doet. Het zorgt voor meer plezier in dit prachtige werk en dat wens ik je van harte toe!
Geachte,
Naar mijn idee wordt een participerende burger niet als een bedreiging gezien. Vele gemeenten hebben een inspraakverordening, op grond van welke participatie geregeld kan worden. In deze bijdrage mis ik de constatering dat burgers opkomen voor hun individueel belang, dat gaat over hun woonomgeving en leefklimaat dan wel voor een buurtbelang ter bescherming van natuurwaarden in hun omgeving. De gemeente komt op voor de algemene belangen, die aan hen in het grondgebied van de gemeente zijn toevertrouwd. Hierdoor is het moeilijk om waar te maken dat burgers mede het eindresultaat bepalen, want waarom de ene burger wel en die ander niet, omdat die toevallig participeert. De invloed van de participerende burger kan er wel toe leiden dat de gemeente haar blinde vlekken ontdekt dat wil zeggen belangen, die vergeten zijn mee te nemen in de afweging, die tot het besluit geleid heeft.
Enkele maanden geleden was ik op een bijeenkomst over het project Zuidasdok.. in Amsterdam over de plannen voor herinrichting van Zuidasdok. https://www.amsterdam.nl/zuidas/. Daar is wel ruim aandacht besteed aan participatie.