Opinie Ook legale corruptie mag niet

Een – regisserende – gemeente verdraagt ook geen legitiem georganiseerde corruptie. “De truc is simpel.”

Integriteit is top of the bill. Terecht. Volgens recent wethoudersonderzoek is de schijn van belangenverstrengeling al voldoende. Vriendjespolitiek leidt tot belangenverstrengeling en andersom. Zelf noem ik het liever corruptie. Bij corruptie wordt overheidsinvloed misbruikt voor persoonlijk gewin in plaats van voor een publiek doel. Kerntaak van een regisserende gemeente is ruimte bieden voor maatschappelijke ontplooiing. Daartoe beperkt ze zich tot “sturen en beslissen”. Onafhankelijkheid is conditio sine qua non.

Foute declaraties. Montfoort, St. Maarten, graaiende directeuren, altijd weer hetzelfde patroon: Politici en ambtenaren die wat in de pap te brokkelen hebben worden  systematisch  ingepakt. Daarna verkwanselen overheidsbeslissers het publieke belang. Een vorm van illegale corruptie. Ze leidt echter volgens mij de aandacht af van een ernstiger vorm: legitiem georganiseerde corruptie.

Legitiem?
Gebrek aan richtlijnen rond lobbyorganisaties kan op grote schaal leiden tot georganiseerde corruptie. Eén voorbeeld. Vanuit Ede opereert een invloedrijke kennisorganisatie op het gebied van infrastructuur, openbare ruimte en verkeer en vervoer. Een organisatieanalyse van hun website toont aan dat achter een marketingmuur van integriteitsuitspraken zoals “zonder winstoogmerk” en “onafhankelijke organisatie” een totaal andere werkelijkheid huist. Zo hebben ze voor elkaar dat van elke aanbestedingssom volgens door henzelf opgestelde richtlijnen 0,15 procent aan dit instituut worden afgedragen.

Dat is flink wat.

Vrijwel alle gemeenten en provincies werken ermee. Zo draait het om afdracht over vele honderden miljoenen per jaar. Inzichtelijker is een analyse van de samenstelling van de Raad van Toezicht. Topmensen van provincies, gemeenten, waterschappen en Rijkswaterstaat zijn gebroederlijk verstrengeld met topmensen uit de lobbyclubs Bouwend Nederland, NLIngenieurs en Vereniging van Waterbouwers. Gaat dit slimme gebruik van onze “poldercultuur” niet veel verder dan “schijn van…”?

Is dit criminogeen?
Geen idee. Wellicht klopt het formeel, maar klopt het ook moreel? In het gekozen voorbeeld wordt namelijk gericht met informatie gestuurd. Professionals van overheden en commerciële bedrijven produceren samen onder deskundige leiding  “normencatalogi” die ze daarna zelf weer moeten kopen. Onder het mom “kennis met elkaar toepasbaar maken voor de praktijk” gaat het in werkelijkheid om bepalen van de prijzen bij opdrachten in de fysieke ruimte.

Ontluisterend is dat de 12 provincies onlangs het instituut een peperduur ICT systeem cadeau heeft gedaan. Hoe is deze beslissing tot stand gekomen? Golfbaan, Skybox of via fêtering tijdens de vele (inter)nationale relatiedagen? Een kind snapt dat feitelijk slechts de – financiële – belangen van de leden van genoemde lobbyclubs behartigd worden. Is dit niet bouwfraude 2.0?

Incident?
In het voorgaande is slechts één bestaand instituut geanalyseerd. Het zou gek zijn als dit de enige is die op deze of vergelijkbare manier de samenleving uitbaat. De truc is simpel. Koppel doelbewust onze moderne netwerkmaatschappij  aan het poldermodel zodat  “collusie” ontstaat. Dan is geen partij meer sterk genoeg om eruit te breken. Corrupte patronen van actie en reactie liggen muurvast. Er bestaat immers een wederzijdse parasitaire verhouding waarbij beide partijen baat hebben. Gevolg is dat overheden en bedrijven elkaar in de greep houden om hun eigen positie te beschermen.

En nu?
Hoe legitiem ook. Een regisserende gemeente vereist betrouwbaarheid en zonder uitzondering onafhankelijkheid op alle fronten. Is doorbreken van legitieme corruptie niet een klusje voor de verse Onderzoeksraad Integriteit Overheid?