Het plan om diftar in te voeren, leidde in de Sliedrechtse raad tot felle discussie. Reden voor het college om afvalzaken te peilen bij de inwoners, wat het bestuur nuttige inzichten opleverde. ‘Afval is niet alleen emotie.’
Veel gemeenten worstelen met hun afvalbeleid. Ondanks goede resultaten stapt menig gemeente weer af van een diftar-systeem, dat inwoners laat betalen per kilo restafval. Andere gemeenten aarzelen ertoe over te gaan. Struikelblok is het grillige draagvlak onder inwoners. Het verzet echoot in de raad, zo ondervond ook Sliedrecht. Eind vorig jaar openbaarde zich tijdens een ‘beeldvormende’ raadsvergadering massieve weerstand tegen het nieuwe beleidsplan om per 2023 diftar in te voeren.
Veranderen
In 2015 stapte Sliedrecht over op ‘omgekeerd inzamelen’. Hierbij moeten inwoners hun restafval naar wijkcontainers brengen. De jaarlijkse hoeveelheid restafval per inwoner nam zo met enkele tientallen kilo’s af – naar 210 kilo. Maar dat was nog veruit onvoldoende om het doel van het programma VANG (Van Afval Naar Grondstof) van maximaal honderd kilo per inwoner per jaar én 75 procent afvalscheiding te halen. Met de financiële prikkel van diftar verwachtte het gemeentebestuur de doelen alsnog te halen. Uit onderzoek bleek ook dat het landelijke doel in theorie binnen handbereik lag.
Tijdens de vergadering voelden veel raadsleden zich behoorlijk overvallen door het voorstel. De gangbare kritiekpunten op diftar kwamen ter tafel, zoals de angst voor zwerfafval en afvaldumping, en de zorg of alle inwoners – met name grote gezinnen – het wel kunnen betalen. Inhoudelijk kwam het beleidskader niet aan bod. Daarop besloot het college het plan terug te trekken.
Spaghetti aan emoties
‘Afval is emotie,’ verklaart wethouder Ton Spek (CDA), ‘en dat zag je goed tijdens die raadsvergadering. Het ging alleen maar over de angst voor wat er mogelijk zou kunnen gebeuren. Dat leverde een spaghetti aan emoties op. In mijn ogen hadden we juist een goed voortraject doorlopen en de input van raad en inwoners prima meegenomen, ondanks dat de lockdown inspraakavonden op een gegeven moment onmogelijk maakte.
‘Ook wilden we nog toezeggen dat eerst de voorzieningen goed op orde moesten zijn, om pas eind 2022 een definitief tarief in de raad vast te stellen, en dat we naast een uitgebreide campagne over het pasjessysteem voor ouderen maatwerk zouden gaan organiseren en extra handhaving tegen zwerfafval in zouden zetten.’
Terugblikkend: ‘Daar kwam ik niet aan toe. Ik kon er moeilijk de vinger achter krijgen waar nou precies de pijn zat bij de raad. Afvalinzameling is kostendekkend. Onze inwoners blijven jaarlijks steeds meer betalen. Dat moesten we doorbreken.’
Om verder te komen, koos het college voor een geheel andere aanpak: terug naar de inwoners. Het bedrijf Kieskompas van politicoloog André Krouwel kreeg opdracht om bij de Sliedrechtse bevolking na te gaan wat zij zelf vindt van afval en afvalscheiding en het eventueel betalen hiervoor. Krouwel had in een blog al laten zien dat de materie hem zeer bezighoudt. ‘Je krijgt enorm medelijden met wethouders die verantwoordelijk zijn voor de vuilophaal,’ schrijft hij.
Een stap verder
Spek: ‘Ik had ook bij de raadsfracties langs kunnen gaan, om de argumenten boven water te halen, maar met de brede peiling konden we zo’n discussie objectief en vanuit de inwoners benaderen. In dit onderzoek wilden we een stapje verder gaan dan sec hoeveel procent van onze inwoners voor of tegen het betalen per zak restafval is. Natuurlijk is dat interessant om te weten is, maar we wilden naar de onderliggende diepere houdingen kijken en de samenhang onderzoeken.’
Met de raadsfracties en Krouwel werd overlegd; wat wilden de raadsleden precies helder krijgen? Daar rolde een uitgebreide vragenlijst uit voor de peiling, die liep tot eind september. ‘Ruim vijfhonderd inwoners beantwoordden de vragenlijst. Daar spreekt grote betrokkenheid uit,’ aldus Spek. Eind november ging het rapport naar de raad.
Een belangrijke uitkomst van de peiling is volgens Spek dat inwoners de landelijke doelstelling van maximaal honderd kilo restafval per persoon per jaar niet realistisch vinden. ‘Men had het idee: dat gaat ons niet helpen, en daarom heeft het ook geen zin om voor het restafval te laten betalen. Met mijn eigen boodschap zat ik dus op het verkeerde spoor. Ik had het over nieuw afvalbeleid dat rechtvaardiger en duurzamer is. Maar de perceptie bij inwoners was juist dat het een kostenopdrijvend gebeuren was, waar alleen de gemeente voordeel bij zou hebben.’
Veel meer recyclen
Als inwoners inzien dat beter scheiden tot minder restafval leidt, concludeert Spek, gaan ze meer begrip opbrengen voor de kosten van restafval. ‘Bijna de helft van wat er op dit moment in Sliedrecht naar het restafval gaat, is prima te recyclen. Er zit veel papier, blik en andere nuttige grondstoffen bij. Ook dat heb ik in het voortraject onvoldoende uitgelegd. Verder heb ik een belangrijk voordeel niet benoemd. De verbrandingstarieven zijn inmiddels flink gestegen. Maar als we minder restafval naar de verbranding hoeven te brengen, dan stijgen de tarieven voor onze inwoners niet.’
Spek wil de huidige samenstelling van het restafval en ook de financiële winst van minder restafval beter uit gaan leggen. Begin 2022 wil de wethouder deze boodschap al naar inwoners toe communiceren. ‘Daar kunnen we nu dus mee beginnen. Anders zouden we twee jaar verliezen. Het is aan het nieuwe college om na de raadsverkiezingen in maart met een nieuw beleidsplan te komen,’ zegt de bestuurder.
‘Mogelijk wordt het afvalbeleid ook een verkiezingsitem. Al heb ik het in 2018 in geen enkel verkiezingsprogramma teruggezien. Ik ben zelf lijsttrekker, dus mensen kunnen me er ook op aanspreken. Ik sta nog altijd achter het eerdere onderzoek dat de landelijke doelstellingen haalbaar zijn. Ik wil duidelijk maken dat iedere inwoner hieraan kan bijdragen.’
Beloon mensen gedeeltelijk met de winst die het opbrengt qua recycling en zelf vuil wegbrengen en scheiden. Wedden dat iedereen meedoet?