Stigmatisering van maatschappelijke organisaties kan een eerste stap zijn op weg naar het inperken van hun maatschappelijke ruimte. Daardoor verminderen de mogelijkheden voor organisaties om kritiek te uiten op de overheid. Hiervoor waarschuwt het College voor de Rechten van de Mens.
Het College beschrijft in deze rapportage een aantal zorgelijke signalen. Bijvoorbeeld het verbieden van demonstraties en het brengen van huisbezoeken aan demonstranten. Of het inperken van de ruimte voor consultaties over wetgeving en beleid. Daarnaast neemt stigmatiserend taalgebruik van politici over maatschappelijke organisaties toe. Dit wordt soms ook zichtbaar in de naamgeving van wetgeving.
Zo werd de naam van het wetsvoorstel ‘Wet transparantie maatschappelijke organisaties’ (Wtmo) veranderd in ‘Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties’. Hierdoor ontstaat een negatief beeld van maatschappelijke organisaties in het algemeen. ‘Uit ontwikkelingen in andere landen blijkt dat dit soort stigmatisering een allereerste stap kan zijn die het vervolgens gemakkelijker maakt om maatregelen aan te nemen die de maatschappelijke ruimte schaden.’
Veel bevoegdheden burgemeesters en OM
Het wetsvoorstel biedt veel discretionaire bevoegdheid aan burgemeesters, OM en andere overheidsinstanties. Ze mogen donateursgegevens opvragen en delen en een last onder dwangsom opleggen. ‘Door deze ruime discretionaire bevoegdheden te creëren voor burgemeesters ontstaat het risico op willekeurige, discriminerende en politiek gedreven besluiten.’ Bovendien is onduidelijk of maatschappelijke organisaties inzage kunnen krijgen in de reden voor een informatieverzoek. En of ze hier bezwaar tegen kunnen maken.
Vrijheid van betoging onder druk
Bij de regulering en handhaving van demonstraties spelen gemeenten, en vooral burgemeesters, een centrale rol. De burgemeester kan een demonstratie faciliteren, beperken, verplaatsen of, in bijzondere gevallen, verbieden. Een demonstratie mag nooit verboden worden op basis van de inhoud ervan.
In de praktijk gaan gemeenten op verschillende manieren met deze bevoegdheden om. Sommige gemeenten faciliteren vooral, terwijl andere restrictiever zijn. In 2024 pakte de politie demonstranten op om ze ergens anders weer vrij te laten (‘bestuurlijke verplaatsingen’). ‘Dat is oneigenlijk gebruik van het strafrecht. Vrijheidsontneming moet altjid een wettelijke grondslag hebben.’ Daarnaast werden er demonstraties verboden zonder transparante belangenafweging.
Inzet politie bij demonstraties
De politie heeft als taak om demonstranten te beschermen, en tegelijkertijd de openbare orde te handhaven. Het overgrote deel van de demonstraties verloopt vreedzaam. Maar toch zijn er zijn signalen van repressieve en preventieve maatregelen die de demonstratieruimte onder druk zetten. Zo zijn demonstranten geconfronteerd met huisbezoeken door de politie, een identificatieplicht of gesprekken die leken op verhoren. Deze handelingen worden ervaren als intimiderend.
Tijdens demonstraties wordt er ook steeds vaker gebruik gemaakt van camera’s, drones en mobiele observatieteams. Daarbij gebruikt de politie ook gezichtsherkenningstechnologieën. En sociale media wordt gebruikt om informatie te verzamelen over de deelname aan protesten. ‘Als mensen bang zijn herkend te worden tijdens een vreedzame demonstratie en hier negatieve gevolgen van vrezen te ondervinden, kan dit mensen ontmoedigen hun recht op vrijheid van betoging uit te oefenen.’
Oproep: behoud de tegenspraak in Nederland
Er wordt nog steeds effectieve tegenspraak georganiseerd in Nederland. Maar de maatschappelijke ruimte neemt af, concludeert het College. Ontwikkelingen in wetgeving, beleid en communicatie kunnen ertoe leiden dat individuen en organisaties minder snel van zich laten horen, of op minder manieren. ‘Terwijl het maatschappelijk debat, inclusief alternatieve visies, een essentieel onderdeel vormt van de democratische rechtstaat.’
Dit gebeurt al tientallen jaren, dus het is niets nieuws. Voor een bepaalde groep mensen en organisaties worden de vrijheden steeds verder beperkt, en wordt er een dubbele standaard gehanteerd. Er is geen sprake meer van rechtvaardigheid en gelijke behandeling. Dit komt echter niet door de gewone burgers die in Nederland wonen, maar door de politici die hen besturen en de media-instellingen die in hun berichtgeving stevig censuur toepassen en de publieke opinie gretig en respectloos manipuleren.
Helemaal mee eens. De angst voor mondige burgers zit er bij de Staat goed in. Kijk maar naar het laatst, door een klokkenluider bij de politie, gepubliceerde werkinstructie voor de politie hoe om te gaan met anti-institutionelen. “Hebben ze een moestuin? Pak ze maar op. Deze off-grid onafhankelijke burgers zijn staatsgevaarlijk. Dat kunnen we niet hebben”. Hilarisch. Weten ze eigenlijk wel dat “soeverein” niet het juiste woord is voor deze “terroristen”? Ze hebben zich flink belachelijk gemaakt!