Steeds meer gemeenten zetten zich in om hun inwoners op de fiets te krijgen en de fietsveiligheid te vergroten. Dit gebeurt veel via campagnes en voorlichtingen. Campagnes alleen zijn echter onvoldoende: voor effectieve fietsstimulering is een bredere, integrale aanpak nodig, waarbij ook aandacht is voor infrastructuur, veiligheid, inclusie en gezondheid.
Dit blijkt uit recent onderzoek van het Mulier Instituut.
Fietsen kent veel voordelen, maar is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Mensen met een rijbewijs gebruiken de fiets bijvoorbeeld minder vaak. Hetzelfde geldt voor mensen met een migratieachtergrond en inwoners uit niet-stedelijke gebieden. Voor mensen met een beperking is fietsen soms geen optie. Uit onderzoek van VeiligheidNL, kenniscentrum voor letselpreventie, blijkt bovendien dat het aantal fietsslachtoffers met ernstig letsel de afgelopen tien jaar is gestegen met maar liefst 21 procent. Kwetsbare groepen zijn 55-plussers, 0-11-jarigen en jongeren van 12 tot 17 jaar.
E-bikes
Een specifiek onderdeel van het fietsklimaat zijn de e-bikes. Door de opkomst van deze elektrische fietsen is fietsen toegankelijker geworden voor ouderen en mensen met een beperking. De e-bike vergroot voor hen de mobiliteit, maar voor jongeren geldt juist dat ze door fatbikes minder beweging krijgen. E-bikes en fatbikes vragen minder inspanning dan een traditionele fiets en dragen dus minder bij aan de gezondheid. Daarnaast ontstaat er meer drukte op fietspaden, wat in combinatie met de hogere snelheid van e-bikes tot onveilige situaties kan leiden.
Gemeentelijk fietsbeleid
Om deelname en veiligheid te stimuleren, zijn er in Nederland verschillende campagnes en initiatieven opgezet. Uit het rapport van het Mulier Instituut blijkt dat veel gemeenten beleid voeren om fietsen te stimuleren. Driekwart van de 95 bevraagde gemeenten geeft aan dat te doen. Ruim 60 procent van deze gemeenten richt zich op ouderen. Slechts 19 procent probeert fietsen te stimuleren onder jongeren van 12 tot 18 jaar, terwijl dit volgens VeiligheidNL juist een kwetsbare groep is. Gemeenten betrekken regelmatig andere partijen bij lokale initiatieven voor fietsstimulering, zoals welzijnsinstellingen, fietsenmakers, sportbedrijven en scholen.
Voorlichting
Gemeenten lijken vaak te kiezen voor een mix van maatregelen, waarbij campagnes en voorlichting centraal staan. Maar liefst 75 procent van de bevraagde gemeenten stimuleert fietsen via voorlichting en campagnes. 51 procent zet campagnes ook in voor voorlichting over fietsveiligheid. Iets minder dan de helft doet aan fietsvriendelijke verkeersplannen, zoals autoluwe zones.
Campagnes en voorlichtingen zijn er ook op landelijk niveau. Zo startte het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in 2023 de campagne Kort ritje? Da’s zo gefietst, om autogebruikers te stimuleren vaker de fiets te pakken. De campagne Doortrappen focust op fietsveiligheid onder ouderen.
Campagnes niet voldoende
Campagnes op zichzelf lijken onvoldoende te zijn om fietsgedrag positief te beïnvloeden. Zo lieten evaluaties van de landelijke campagne ‘Kort ritje? Da’s zo gefietst’ al zien dat deze geen structurele effecten had op beweeggedrag. Voorlichting moet volgens de onderzoekers dan ook gecombineerd worden met andere initiatieven. Sommige gemeenten doen dit al. Zo gaven enkele gemeenten aan een deel- of leenfietssysteem te ondersteunen.
Verder blijkt uit het rapport dat de meeste campagnes zich nu richten op ouderen, terwijl fietsstimulering onder kinderen en jongeren ook belangrijk is. Vroege ervaringen met fietsen leggen immers de basis voor blijvend fietsgebruik op latere leeftijd.
Integraal beleid
De onderzoekers adviseren gemeenten om een breder, integraal beleid op te stellen. Van belang zijn onder andere een veilige fietsomgeving, toegang tot een veilige fiets, fietsvaardigheden en motivatie om te fietsen. Goede fietspaden, financiële prikkels en educatieve programma’s kunnen hieraan bijdragen.
Een goed voorbeeld van een breed initiatief is volgens het rapport City Deal Fietsen voor Iedereen. Dit programma richt zich niet alleen op bewustwording, maar ook op het wegnemen van praktische en sociale belemmeringen. Meerdere gemeenten en provincies, maar ook partijen als de ANWB en NS, doen al mee met deze City Deal.
Om de veiligheid onder jongeren op e-bikes en fatbikes te verhogen, komt er een landelijke maatregel. Minister Tieman kondigde recentelijk aan dat er voor hen in 2027 een helmplicht komt.
Mooi om fietsen te stimuleren, maar dan moet ook eens het breedgedragen wangedrag van fietsers eens aangepakt worden. Steeds is weer zichtbaar dat fietsers in hoge mate maar wat doen, zich onkwetsbaar wanen, verkeersregels aan hun laars lappen (dwars door alle leeftijdsgroepen heen) en als je er wat van zegt omdat ze je zowat van de sokken hebben gereden, soms zelfs op het voetpad, dan kan je nog een grote bek krijgen ook.
Dat gaat vroeg of laat een keertje fout, en de schuld daarvan ligt bij het blinde gedooggedrag van de overheid en zelfs de rechstspraak, waarin de fietser als zogenaams kwetsbare partij nooit als schuldige kan worden aangewezen….
Het stimuleren van de fiets is natuurlijk een goed idee, maar net zoals blijkt dat campagnes niet voldoende zijn voor het overtuigen tot het (vaker)nemen van de fiets zal dit ook niet gelden voor het terugdringen van steeds toenemender hufterig gedrag. Ik pleit voor meer handhaving en boetes. Ook blijf ik van mening dat al het gemotoriseerde verkeer naar de rijweg moet. Een fietspad moet weer een fietspad worden. Als daarvoor de snelheid van auto’s naar 20 km moet moet dat. Ook het bezit van auto’s moet worden teruggedrongen net als het steeds vaker van parkeren van auto’s op de stoep. Eerst de voetganger, dan de fiets en daarna de auto.