Goed voorbeeld: 'De duidelijkst schrijvende ambtenaar' over taal

Trots, dat is de gemeente Etten-Leur met recht. Daar hebben ze namelijk ‘De duidelijkst schrijvende ambtenaar van 2019’ in huis. Henk Buesink is auteur van de jaarstukken op de website van de gemeente en won als eerste gemeenteambtenaar de eretitel. Gemeente.nu vroeg hem naar zijn geheim en de randvoorwaarden van duidelijke taal. ‘Vermijd lulkoekwoorden.’

De prijs die Buesink won is onderdeel van de campagne Direct Duidelijk van het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Taalunie. Minister Knops wil hiermee bevorderen dat de overheid duidelijk communiceert. In het juryrapport staan flink wat complimenten aan het adres van de gemeente en de schrijvende ambtenaar. Wat voor de jury de doorslag gaf, was de ambitie van Etten-Leur om alle inwoners bij het beleid te betrekken door veel informatie te delen via een website.

‘De kadernota, begroting en jaarrekening van de gemeente Etten-Leur zijn in duidelijke taal digitaal te raadplegen. Dankzij de duidelijke opzet van de website kan de lezer gemakkelijk de onderwerpen uitkiezen die hem interesseren.’ En meer lovende woorden: ‘De tekst is volgens de jury een prijzenswaardige poging om ondoorzichtige beleidsteksten in begrijpelijke taal digitaal te publiceren voor een zo breed mogelijk publiek.’

Financieel specialist

Buesink had niet verwacht te winnen, verrast was hij zeker. ‘Ik ben toch best wel trots. Nog helemaal niet zo lang ambtenaar, maar kennelijk is er toch iets in beweging gezet. Ik ben financieel specialist, eigenlijk de planner en samensteller van de begroting en jaarrekening. Met alle cijfers en teksten maak ik de website. Toen ik hier vijf jaar geleden begon, ben ik me gaan inlezen. Nu waren veel zaken al bekend voor me, omdat ik ook inwoner ben van Etten-Leur, maar ik las ook dingen waarvan ik dacht: waar gaat dit nu eigenlijk om? Op een gegeven moment ben ik gaan vragen aan collega’s: wat bedoel je hier nou? En mag ik dit dan anders opschrijven? Zo is het in de jaren gegroeid. Tegenwoordig stoppen we er heel veel energie in om zaken leesbaar te krijgen.’

Zes tips voor duidelijke taal

Hoe zorg je voor een kraakheldere tekst, zodat een leek zelfs een ingewikkeld onderwerp als gemeentefinanciën begrijpt? Wat zijn volgens Buesink nou de randvoorwaarden voor duidelijke tekst en wat is zijn geheim? Hieronder zes concrete schrijftips die makkelijk zijn toe te passen en bijdragen aan een leesbaar verhaal.

Tip 1: wees duidelijk

‘Het moet in één keer duidelijk zijn waar een tekst over gaat. Verwijs niet door naar een bijlage, gebruik geen afkortingen en vermijd moeilijke woorden en tongbrekers. Het moet gewoon helder zijn wat je bedoelt.’

Tip 2: ga voor kort en bondig

‘We zitten hier met 350 man in de organisatie. De meesten weten van haver tot gort hoe een onderwerp in elkaar steekt. Dan kan het lastig zijn om het kort en bondig op te schrijven. Het kost soms ook wel wat missiewerk, om het maar zo te zeggen. Er zijn collega’s die dit echt moeilijk vinden, die zoveel kennis hebben dat het ze niet lukt om het in één regel te vatten. Als je alles van een onderwerp weet, kan je er ook veel over vertellen. Maar de vraag is of je dat voor je lezer ook wilt of moet doen.’

Tip 3: vermijd ‘lulkoekwoorden’

‘Ambtelijk aanjagen. Casuïstisch. Tweelagenbijeenkomst. Waarderend auditen. Doordecentralisatie. Outreachend werken. De pull-factor. De beweging naar voren maken.

‘Voor ons is het een sport om dit soort woorden in onze stukken op te sporen en te verzamelen. Achter m’n bureau hangt een lijstje waar ik ze opschrijf, bijna dagelijks vullen we het aan. Lulkoekwoorden noem ik ze, dikdoenerij. Schrijf nou gewoon op waar het over gaat, doe maar gewoon en zeg wat je bedoelt.’

Tip 4: ga terug naar de basis

‘Ik heb verschillende schrijfcursussen gevolgd, maar een basiscursus schrijven is toch wel noodzakelijk. Als je weet hoeveel mensen moeite hebben met taal, hoeveel mensen het B1-niveau al niet begrijpen, hoe ga je die mensen dan iets duidelijk maken? Zo’n cursus geeft je inzicht in de beginselen. Zo leerde ik zelf ooit bijvoorbeeld wat actief schrijven oplevert. Ambtenaren zijn er heel goed in om te schrijven: we gaan dit evalueren, we gaan een plan maken. Actief schrijven geeft een versnelling in je tekst.’

Tip 5: ‘Laat je tekst ALTIJD lezen’

‘De beste tip bij het schrijven? Laat je tekst altijd door een ander lezen. Dat weet ik inmiddels uit eigen ervaring. En dan het liefste aan iemand die er blanco naar kan kijken en bijvoorbeeld niks van het onderwerp afweet. Dan kan je toetsen of wat jij zegt duidelijk is. Niet altijd makkelijk om te doen. Je geeft je tenslotte toch best bloot en je moet ook incasseren als iemand je tekst helemaal doorstreept. Wij noemen dat tegenlezen: Ik bedoel dit, maar haal jij dat er ook uit?

Pas nog bespraken we een voorstel met een wethouder. Het was best wel een lastig onderwerp. Toen we voorstelden om het pagina voor pagina door te lopen, kregen we het compliment dat dit niet hoefde, omdat het zo verschrikkelijk duidelijk was. Dit voorstel hebben we met vier man geschreven. Eentje doet de voorzetten, drie gaan er met de stofkam doorheen. Als een van ons dat zelf had geschreven, was het nooit in één keer goed geweest. Je moet je stukken dus altijd delen met anderen.’

Tip 6: van feedback kan je leren

‘Als ik iets wijzig, dan gaat het altijd terug naar de maker. Zeker bij technische teksten moet je oppassen dat je door het veranderen van een woord het verband niet uit de tekst haalt. Maar ik merk ook dat anderen door die feedback leren en hun schrijfstijl erop aanpassen. Ik doe het altijd wel met een kwinkslag, mensen aanspreken, zodat je ook die discussie krijgt.’