De Nationale ombudsman, Kinderombudsman en Veteranenombudsman roepen de overheid op om het perspectief van burgers, kinderen en veteranen écht centraal te stellen. In hun jaarverslag benadrukken zij het belang van een luisterende overheid die realistische plannen maakt en fundamentele rechten respecteert.
Het belang van burgerperspectief
‘Kabinetsplannen horen nooit te leiden tot onrealistische of onrechtmatige plannen waarbij anderen de schuld krijgen als het misgaat. Maar in het politieke debat in 2024 leek het daadwérkelijk helpen van mensen niet op de voorgrond te staan.’ Dit staat in de brief bij de aanbieding van het jaarverslag van de Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en de Veteranenombudsman. ‘Belangen van burgers, kinderen en veteranen staan hierdoor niet centraal in beleid of wetgeving en dat heeft grote gevolgen. Onrealistische beloftes creëren namelijk wantrouwen en ondermijnen het vertrouwen in de overheid, juist bij de mensen voor wie de plannen zijn bedoeld.’
Fundamentele rechten onder druk
De overheid moet er zijn voor álle burgers, ook als het schuurt, benadrukken de ombudsmannen in het jaarverslag 2024. Fundamentele rechten, zoals het recht om te demonstreren en het recht op gelijke behandeling, gelden voor iedereen. Minderheidsgroepen mogen niet worden belemmerd in het uiten van hun mening. ‘Een behoorlijke overheid hoort het uitoefenen van dit recht te faciliteren, niet in te perken.’
Klachten over gemeenten
In 2024 ontving de ombudsman bijna 25.000 klachten van burgers die vastliepen of zich niet behoorlijk behandeld voelden door de overheid. Hiervan gingen 4.710 klachten over gemeenten. De Nationale ombudsman is aanspreekpunt voor alle provincies en waterschappen, voor 285 van de 342 gemeenten en voor bijna alle gemeenschappelijke regelingen. Uit de klachten blijkt dat gemeenten burgers niet altijd centraal stellen, bijvoorbeeld in de toepassing van agressieprotocollen. Na een moeilijk gesprek krijgen inwoners soms direct een waarschuwing of een contactverbod.
Fundamentele rechten
De ombudsman voerde in 2024 verschillende onderzoeken uit naar fundamentele rechten, waaronder huisvesting, vluchtelingenopvang en vrijheidsontneming. Hierbij bleek dat betrokkenen, en vooral kinderen, vaak te laat of onvoldoende worden betrokken bij besluiten.
Kinderen betrekken bij besluiten
Bij sloop of renovatie van huurwoningen betrekken woningcorporaties bewoners vaak te laat en kinderen helemaal niet, terwijl de impact groot is. De minister, gemeenten en corporaties gaan er te snel van uit dat ouders automatisch de belangen van hun kinderen meenemen. De ombudsmannen roepen de minister op om afspraken te maken met woningcorporaties over het betrekken van kinderen. Ook adviseren zij gemeenten om bewoners eerder en beter te informeren bij sloop- of renovatieplannen, omdat bewoners zich nu vaak overvallen voelen. Gemeenten zijn eindverantwoordelijk en moeten daarom duidelijke afspraken maken met woningcorporaties.
Humanitaire omstandigheden bij opvang
In het rapport “Verboden hulp te bieden?” onderzocht de ombudsman het handelen van de overheid rond het aanmeldcentrum Ter Apel. In de zomer van 2022 moesten asielzoekers zonder onderdak buiten slapen. Burgers boden hulp, maar overheidsinstanties pakten tenten en hulpmiddelen af en dreigden met strafrechtelijke stappen. De ombudsman concludeerde dat deze reactie onbehoorlijk was. Gemeente, politie en OM erkenden achteraf dat er te weinig oog was voor de humanitaire omstandigheden en dat de reactie op burgers die hulp boden ongelukkig was.
Verschillen in armoedeaanpak
De ombudsmannen zien dat verschillende overheidsorganisaties bezig zijn met het verbeteren van hun dienstverlening om armoede tegen te gaan. Maar de manier waarop mensen worden ondersteund, verschilt sterk per gemeente en regio. Gemeenten zijn verplicht inwoners met schulden proactief te helpen, maar het kabinet heeft hier geen duidelijke richtlijnen voor opgesteld. De ombudsman ziet grote verschillen: de ene gemeente stuurt alleen een brief, de andere belt of gaat op huisbezoek. Dit hangt mede af van beschikbare middelen. Gemiddeld bereikt de vroegsignalering slechts één op de vier burgers. De ombudsman adviseert gemeenten om communicatie aan te passen aan de leefwereld van burgers en persoonlijk contact te zoeken.
Een luisterende en rechtvaardige overheid
De ombudsmannen pleiten voor een overheid die niet alleen luistert naar burgers, maar ook naar uitvoeringsinstanties en andere organisaties die de rechtsstaat beschermen. Als signalen en adviezen uit de samenleving niet worden gehoord, betaalt de burger de prijs. ‘Een rechtsstaat beschermt zichzelf niet.’
Geef een reactie