Deze week verscheen de Trust Barometer 2018 van marketing- en communicatiebureau Edelman. Wie had gehoopt op verbetering, komt bedrogen uit. De onthutsende resultaten van vorig jaar blijken nagenoeg onveranderd. Wat betekent dit voor de democratie?
Een jaar geleden rapporteerde Edelman ‘de sterkste daling ooit’ in vertrouwen in overheden, media, non-gouvernementele organisaties en bedrijfsleven. Ik citeer uit het begeleidende persbericht:
‘De internationale vertrouwenscrisis lijkt in deze 17e editie van het onderzoek compleet: het publiek vertrouwt instituties steeds minder, heeft het gevoel dat ‘het systeem’ faalt en daarnaast neemt de afstand tussen de maatschappelijke bovenlaag en de algehele bevolking verder toe. Deze ontwikkelingen samen zijn een belangrijke verklaring voor de wereldwijde opkomst van populisme.’
Wél vertrouwen in democratie
Andere onderzoeken laten echter zien dat de democratie als staatsvorm wel degelijk het vertrouwen van de burgers geniet. Het gaat dus blijkbaar niet om de vorm, maar om de wijze waarop die wordt ingevuld. Als burger heb ik in dit land grofweg drie mogelijkheden om invloed uit te oefenen:
- Ik kan eens in de zoveel tijd een bolletje rood kleuren voor een bestuurslaag.
- Gebeuren er zaken waar ik het niet mee eens ben, dan kan ik altijd ergens een bezwaarschrift indienen.
- En tot slot heb ik het recht van vereniging en kan ik dus een actiegroep oprichten.
In alle drie de gevallen is de overheid een groot orgaan op afstand. Stemmen gaat anoniem en als ik iets wil veranderen dan moet ik in de meeste gevallen negatieve energie organiseren om het gewenste resultaat te bereiken.
Nieuwe vorm
In een speech van enkele jaren geleden zei Job Cohen: ‘In dit land zijn we het over 95 procent van de gevallen eens, maar we maken ons vooral druk over die 5 procent.’ Waarom zouden we dat niet toepassen in een nieuwe vorm van democratie?
Met het geven van een stem geven we een mandaat aan politici om beslissingen te nemen. Dat moeten we in mijn overtuiging ook zeker zo houden. Maar we geven niet het mandaat van planontwikkeling, beleidsdenken en innovatie uit handen. Nederland is tenslotte groot geworden omdat we een land van denkers en vernieuwers zijn. Dat moet toch geweldig goed te gebruiken zijn in onze staatsvorm?
Gebroken beloften
Uit het onderzoek van Edelman bleek met name dat het vertrouwen in politici dramatisch was gekelderd. Niet omdat wij vermoeden dat het zakkenvullers en malafide personen zijn. Nee, met name omdat politici voortdurend beloften doen vóór de verkiezingen die ineens verdwenen lijken ná de verkiezingen.
Begrijpelijk omdat we in dit land altijd coalities moeten vormen. Maar je kunt je afvragen waarom politici dat niet op een andere manier oplossen. Bijvoorbeeld door een coalitie te vormen voor de verkiezingen. Dan weet je als kiezer wat er met je stem gebeurt als je op een van die drie of vier partijen stemt.
Rode loper
Andere oplossingen zijn natuurlijk ook denkbaar: extra zetels in de gemeenteraad voor burgers, schaduwraden, online adviesplatforms, burgerpanels en burgerjury’s, G1000 of andere burgertops. Kortom, zolang de overheid niet actief haar eigen structuur aanpast aan deze tijd en de kloof met de samenleving verkleint, blijft ze de rode loper uitrollen voor schreeuwers die vooral de confrontatie en tegenstelling opzoeken.
Ouderwets
Ik hoop van harte dat alle experimenten die op dat gebied nu gaande zijn op korte termijn tot nieuwe vormen leiden. Wellicht dat we over tien jaar dan verbaasd terugkijken hoe ouderwets we het in 2018 nog deden.
